5 دی سالروز شهادت آشوزرتشت، پیامبر زرتشتیان

مقدمه

 

با فرا رسیدن ۵ دیماه، سالروز شهادت آشوزرتشت، این فرصت را داریم تا به یاد آوریم و از دستاوردها و تعالیم یکی از بزرگترین پیامبران الهی تجلیل کنیم. آشوزرتشت، پیامبری که در طول زندگی خود، برای برقراری صلح، عدالت و نیکی تلاش کرد، در تاریخ ایران و جهان نقشی ماندگار دارد. او با تعالیم منحصر به فرد و اندیشه‌های عمیق خود، راهی نوین در عرصه دین و اخلاق گشود و تأثیرات گسترده‌ای بر فرهنگ و تمدن بشری گذاشت.

در این نوشتار، به سرگذشت و رسالت آشوزرتشت خواهیم پرداخت و تعالیم او را که همچنان پس از قرون متمادی در دل‌ها و افکار مردم جایگاه ویژه‌ای دارد، بررسی خواهیم کرد. از زمان دریافت رسالت و مبارزاتش برای گسترش باورهای جدید، هر لحظه از زندگی او حاوی درس‌هایی ارزشمند برای نسل‌های آینده است.

با ما همراه باشید تا در مصاحبه با دکتر هادی ولی پور، دکترای ایران باستان، در این سفر به دل تاریخ، از زندگی و رسالت آشوزرتشت بیشتر بدانیم و از تعالیم او که همچنان چراغ راهنمای انسان‌ها برای رسیدن به حقیقت و نیکی است، بهره‌مند شویم:

 

 

 

زمان و مکان تولد آشوزرتشت

 

«پنجم دی ماه برابر است با سالروز درگذشت آشوزرتشت، پیامبر آیین زرتشت. وی در جغرافیای ایران باستان اعلام رسالت کرد و نژادش آریایی بود. درباره تاریخ و محل تولدش بین زرتشتیان و پژوهشگران اختلافات عمیقی وجود دارد. زرتشیان معتقدند وی 600 سال قبل از میلاد، همزمان با کوروش کبیر در ایران به دنیا آمد و پژوهشگران بر این عقیده اند که آشوزرتشت 1000 یا 1200 سال پیش از میلاد مسیح و در دوران حضرت موسی (ع) در نواحی قزاقستان و ازبکستان کنونی متولد شده است.

پژوهشگران، زبان شناسی متن گاهان را دلیلی بر مدعای خود آورده اند. آنها معتقدند اگر گاهان از زبان زرتشت باشد، ادبیات آن به 1200 پیش از میلاد باز می گردد.

اشاره به این نکته ضروری است که برخلاف قرآن، که گوینده واحدی دارد، سایر کتب آسمانی مانند تورات، انجیل و اوستا، گوینده های مختلفی دارند و به مرور زمان، پیامبران و حواریون متونی به کتب آسمانی اضافه کرده اند. در اوستا مجموعا 17 سرود از زبان زرتشت است و مابقی به آن ملحق شده است و زرتشت در این 17 سروده خود را معرفی کرده است.

 

 

تشریح عصر آشوزرتشت

 

در عصر زرتشت چه می گذشت؟ 1200 سال پیش از میلاد در نواحی ازبکستان و قزاقستان، پادشاهی وجود نداشت و حکومت بدست حاکمان محلی بود. این در حالی است که در ایران، عیلامی ها و در بین النهرین، آشوری ها پادشاهی می کردند. فضای حاکم بر محل تولد زرتشت، فرهنگ چوپانی بود یعنی چیزی شبیه به پیامبر اسلام در عربستان.

زرتشت در یسنا 28 بند 1 می فرماید:

«با دستهای برافراشته به سوی تو ای مزدا و با فروتنی کامل پیش از همه چیز خواستارم که بهره ای از خرد مقدس خود را به من عطا فرمایی تا به همراهی درستی کردار و ضمیر پاک بتوانم خوشبختی روان گئوش اوروان (آفرینش) را فراهم سازم».

در آخرین بند این سروده از خدا سوال می کند که آفرینش چگونه شروع شد. زرتشت پیامبر پرسشگری است و مانند حضرت موسی (ع) بسیار با خدا سخن می گوید و پرسش می کند. در انتها نیز به داستان آفرینش می پردازد.

ما از طریق همین هات یا گات یا سرود نکات زیادی را می فهمیم. مهمترین بخش ادیان، شناخت آفرینش و اسطوره خلقت است. در قرآن در ابتدا از نحوه خلقت انسان و در اواسط درباره آفرینش سخن به میان آمده است. اما در تورات از همان ابتدا به آفرینش پرداخته شده است.

جالب است که زرتشت در محیط چوپانی خداوند را به صفت دانایی خطاب می کند و خواستار آرامش است و می خواهد که روان گئوش اوروان را شاد کند. گئوش اوروان یعنی گاو و استعاره ای از آفرینش است. در قرآن، اولین سوره بعد از فاتحه الکتاب، سوره بقره است و در حقیقت گاو ثمره و روح طبیعت می باشد.

در گات بعدی، روح گاو از رنج خود به مزدا شکایت می کند و می گوید چرا مرا آفریدی؟ در قرآن کریم به این نکته اشاره شده که آن زمان که خداوند انسان را آفرید و او را خلیفه خود قرار داد، فرشتگان اعتراض کردند که آیا کسی را در زمین قرار می دهی که خون می ریزد و فساد می کند؟ (1) که به همین رنج اشاره دارد.

 

 

دشمنان آشوزرتشت

 

آشوزرتشت دو دشمن دارد. یکی راهزنانی که دام می دزدند و دیگری کوی ها (کاوی ها) و کاهنانی هستند که بر طبق عقیده زرتشتیان به دست همین گروه به شهادت رسید.

پژوهشگران تردید کرده اند که پیش از رسالت زرتشت، چه دینی رایج بوده است؟ نظریات مختلفی وجود دارد و برخی معتقدند در آن زمان بت پرستی رواج داشته است. در هندوئیسم و در ودا تعداد 3333 خدا داریم ولی در دین زرتشت تعداد خدایان کمتر است و روی اهورامزدا تاکید می شود و این همان هنوتئیسم یا تک خدا گزینی است. دعوا بر سر این این است که کدام خدا باید علم شود. زرتشت در محیط چوپانی از خدای دانایی (اهورا مزدا) حمایت می کند. احتمالا پیش از اهورامزدا خدای میترا یا مهر مطرح بوده است. قوم آریایی زرتشت، پیرو ایزد میترا بوده است. این خدا قربانی محور بوده است. ناگفته نماند که مهمترین شاخصه ادیان الهی قربانی کردن است و اعتراض زرتشت به افراط در قربانی کردن گاو (گئوش اوروان) است. کوی ها گوشت و روغن حیوانات را به آتش تقدیم می کردند و شراب مخصوصی (هوم) را می نوشیدند و مست می شدند و بخشی از آن را به زمین تقدیم می کردند. زرتشت علیه قربانی افراطی و مستی مقابله کرد و گفت باید ایزد میترا و هوم را کنار گذاشت و بجای آن ایزد دانایی را جایگزین ساخت. این ایزد، انسان را به اندیشه فرا می خواند و او را از جهل افراط در قربانی و مستی منع می کند.

 

 

نحوه کشته شدن آشوزرتشت

 

پژوهشگران درباره نحوه درگذشت زرتشت اطلاعات دقیقی ندارند اما بر اساس اعتقادات زرتشتیان وی به دست کوی ها کشته شد. اشاره به این نکته ضروری است که زرتشتی ها بر اثر حمله اسکندر مقدونی و سالهای بعد با ورود اسلام به ایران، تقریبا از بین رفتند و موبدان کشته شدند. آنچه زرتشتیان امروز در اختیار دارند از زمان مأمون عباسی به آنان رسیده است. از آنجایی که مأمون به دانش علاقمند بود به زرتشتیان آزادی داد تا دانش دینی خود را بازآوری کنند و زرتشتیان اطلاعات شفاهی و سینه به سینه خود را ثبت و ضبط کردند و بر این اساس معروف است که زرتشت 77 سال عمر کرد و کاهنان کوی او را به شهادت رساندند. بعضی نیز معتقدند که تورانیان که خود آریاییان ساکن ازبکستان بودند، اقدام به قتل زرتشت کردند.

 

آشوزرتشت بعنوان نگهبان طبیعت تمام تمرکزش بر روی راستی بود. او می گفت: من آمده ام که راستی را ترویج دهم و با دروغ گویان ستیز کنم».

 

 

سخن پایانی

 

تعداد زرتشتیان جهان حدود ۱۵۰ هزار نفر تخمین زده می‌شود که از این میان، ۳۰ هزار نفر در ایران زندگی می‌کنند و حدود ۶ هزار نفر از آنان ساکن استان یزد هستند.

زرتشتیان ایران، همانند دیگر اقلیت‌های شناخته شده در قانون اساسی کشورمان، دارای یک نماینده در مجلس شورای اسلامی ایران هستند.

از معروف‌ترین زیارتگاه‌های زرتشتیان می‌توان به «چک چک» در شهرستان اردکان اشاره کرد. آنها زیارتگاه‌های متعددی در استان یزد دارند و از دیگر بناهای معروف آنان می‌توان به آتشکده یزد و دخمه این شهر اشاره کرد.

در پایان، لازم به یادآوری است که ارزش‌های زرتشت و تعالیم او همچنان برای زرتشتیان و تمامی انسان‌ها، به ویژه در این دوران مدرن، دارای اهمیت بسیاری است. حفظ و شناخت این میراث فرهنگی و دینی، بخشی از هویت ما و آیندگان است.

 

پی نویس:

 

(1) وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ۖ قَالُوا أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاءَ (بقره / 30).