جشن های زرتشتیان

جشن های زرتشتی

اصطلاح «جشن» از اصطلاحات اوستایی «یَز»، «یَسن» و «یشتی» به معنای ستایش گرفته شده است. جشن از ویژگی های مهم دین زرتشتی است و یکی از گزاره های دینی زرتشتیان شادی در مناسبت های مختلف است. طبق تقویم زرتشتی، روزهای زیادی در سال وجود دارد که باید جشن گرفته شوند. از قدیم، مشتاقان باید با دلی پاک و با رعایت نظافت در نمازهای دسته جمعی شرکت کنند و به عبادت بپردازند. هر جشن به نام ایزد خاص نامگذاری شده است که اعتقاد بر این است که مایه شادی و خوشحالی است و از ثروتمندان انتظار می رود که از نیازمندان حمایت مالی کنند.
اغلب ایام جشن در زمان ساسانیان و حتی قبل از آن معمولاً تعطیلات عمومی محسوب می شد و نمایشگاه هایی در این مناسبت ها برپا می شد. این جشنواره ها در دو دسته «گهانبارها» و جشنواره های ماهانه بودند. همانطور که قبلاً ذکر شد، روزهای ماه به نام ایزدها نامگذاری می شوند و هرگاه نام روز با نام ماه منطبق می شد، روز جشن محسوب می شد. در تقویم زرتشتی دوازده مناسبت از این دست وجود دارد.
از دیگر جشن‌های مهم زرتشتیان می‌توان به شش گهنبار، نوروز، نوروز بزرگ (ششمین روز سال)، سده، شب یلدا (طولانی‌ترین شب سال) و چهارشنبه سوری (چهارشنبه آخر سال) اشاره کرد که مجموعا 23 عید می شود.
اما باید در نظر داشت که اگر بخواهیم به منابعی چون «آثار الباقیه» و «تاریخ یزدگردی» درباره جشن‌های زرتشتی مراجعه کنیم، تعداد این جشن‌ها تغییر می‌کند. اعیاد رسمی زرتشتیان عبارتند از: 6 فروردین یا خرداد (سالروز ولادت آشوزرتشت)، 19 فروردین (جشن فرودینگان که در آن یاد مردگان و شهدا گرامی داشته می شود)، 10 مهر (جشن مهرگان)، 5 دی (سالمرگ آشوزرتشت) و 10 بهمن (جشن سده).

جشن های ماهانه

این جشن ها عبارتند از: فروردینگان (19 فروردین)، اردیبهشتگان (2 اردیبهشت)، خردادگان (6 خرداد)، تیرگان (13 تیر)، امردادگان (7 مرداد)، شهریورگان (4 شهریور)، مهرگان (7 مهر)، آبانگان (10 آبان)، آذرگان (9 آذر)، دیگان (2/9/17 دی)، بهمنگان (2 بهمن) و اسفندگان (5 اسفند).

جشن نوروز در میان زرتشتیان کرمانی ایران

زرتشتیان ایرانی در آستانه روز ششم فروردین که در میان مردم «هوزارو» نامیده می‌شود، در آتشکده جمع می‌شوند و در کنار شکرگزاری و ستایش پروردگار، به مراسم مختلفی می‌پردازند.
در یکی از این مراسم، یک گلدان گل سبز توسط یک دختر خردسال، چرخانده می‌شود و مردم چیزی درون آن می گذارند. سپس دختر اشیاء را یکی یکی از گلدان برمی دارد و برای هر شیء شعری می خواند که گمان می رود پاسخ سوالی است که صاحب آن شیء در ذهن داشته است. به همین ترتیب ظرف مسی بزرگی در وسط اتاق با پارچه ابریشمی سبز رنگی گذاشته می شود که کسانی که خداوند دعایشان را اجابت کرده، مقداری پول کمک می کند. پول جمع آوری شده بین فقرا تقسیم می شود و در صورت پیدا نشدن فقیر پول به آتشکده اهدا می شود. پیش از غروب آفتاب، همه شیفتگان با بهترین لباس در «شاه ورهرام ایزد» گرد هم می آیند و در حضور موبد به اوستا خوانی می پردازند و در پی آن مردم به یکدیگر سلام می کنند و اجرای سرودهای سنتی و برنامه های دیگر را تماشا می کنند.
در پایان روز زرتشتیان به دیدار یکدیگر می روند و شیرینی و انواع غذاها را پخش می کنند. این جشن در یزد تا حدودی متفاوت برگزار می شود.

نوروز

نوروز که در اولین روز از فروردین ماه جشن گرفته می شود، یکی از بزرگ ترین اعیاد ایرانی به شمار می رود. اعتقاد بر این است که این جشن، نمادی از وحدت بین دنیای الهی و بشری است. اگرچه در اوستا نامی از نوروز به میان نیامده است، اما در کتاب های نوشته شده به زبان پهلوی باستان اشارات فراوانی به آن شده است. ایرانیان باستان بر اساس آموزه‌های آشوزرتشت شادی را مظهر خیرخواهانه اهورایی و سازگار با زندگی انسان می‌دانستند و از این رو سعی می‌کردند از غم و اندوه دوری کنند. برای رسیدن به این هدف جشن های متعددی را با انگیزه ها و باورهای مذهبی مختلف و همسو با طبیعت برگزار کردند و دور هم جمع شدند و اوقات خود را به شادی و خوشی سپری کردند.

هفت سین

ایرانیان باستان عدد "هفت" را به چند دلیل مقدس می دانستند:
اهورا مزدا به اضافه شش امشاسپندان؛
هفت ستاره؛
هفت لایه زمین؛
هفت آسمان؛
هفت فرشته؛
هفت یشت؛
و هفت روز هفته.

هفت سین یکی از مهم ترین سفره آرایی های سنتی نوروز و جشن سنتی بهار ایرانیان است. امروزه سفره هفت سین شامل هفت مورد خاص است که با حرف سین شروع می شود.
این اقلام به طور نمادین مربوط به هفت مخلوق و جاودانه های مقدس به نام آمیشا سپنتا هستند.
اینها هفت عنصر حیات یعنی آتش، زمین، آب، هوا، گیاهان، حیوانات و انسان هستند.
هفت سین در طول زمان تکامل یافته است، اما نماد خود را حفظ کرده است. از قدیم خانواده ها سعی می کنند سفره هفت سین را تا جایی که می توانند زیبا بچینند، چرا که نه تنها ارزش سنتی و معنوی دارد، بلکه در سفرهای نوروزی مورد توجه بازدیدکنندگان قرار می گیرد و نشان از ذوق و سلیقه آنهاست.

اقلام هفت

اقلام هفت سین می تواند از موارد زیر باشد:

سبزه (نماد تولد دوباره) جوانه گندم، جو یا عدس که در یک ظرف رشد می کند؛
سمنو (نماد ثروت)- پودینگ شیرین ساخته شده از جوانه گندم؛
سنجد (نماد عشق) میوه خشک درخت سنجد؛
سیر (نماد دارو)؛
سیب (نماد زیبایی و سلامتی)؛
سماق (نماد طلوع خورشید)؛
سرکه (نماد سن و صبر)؛
سنبل (نماد مهربانی و وفاداری)؛
سکه (نماینده ثروت).

شب یلدا

یلدا برگرفته از زبان سریانی به معنای تولد است و به بلندترین شب سال یعنی شب اول دی ماه هر سال، اطلاق می شود. ایرانیان باستان آن را به تولد مهر یا میترا، خدای نور و حقیقت پارسی پیوند داده اند. در دوران معاصر این رسم در بین ایرانیان اعم از زرتشتی و غیر زرتشتی ادامه دارد. از غذاهای رایج در جشن یلدا می توان به هندوانه، انار، آجیل و خشکبار اشاره کرد.
از آداب و رسوم رایج این شب می توان به خواندن شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ اشاره کرد.

جشن هیرمبا (هیرمبو)

این جشن باستانی ایرانی به دوران پیش از زرتشت برمی گردد و همچنان توسط جامعه زرتشتیان بخش شریف آباد اردکان استان یزد به شیوه ای منحصر به فرد برگزار می شود و بسیاری از ارادتمندان زرتشتی از سراسر ایران و حتی سایر نقاط جهان در آن شرکت می کنند.

مراسم نوزوتی یا نوزودی

نوزوتی مشتق شده از دو اصطلاح «نو» به معنای جدید و «زود» یا «زوت» به معنای سریع تشکیل شده است.
جشن نوزوتی مراسمی است که طی آن فردی که از خانواده‌ موبدان است به جرگه‌ موبدان زرتشتی می‌پیوندد. بنابر قانون دین زرتشتی کسانی می‌توانند موبد شوند که اجداد آن‌ها نسل در نسل موبد بوده‌اند.

مراسم سدره پوشی

آیین سِدره‌پوشی جشنی است که خانواده‌های زرتشتی برای فرزندان خود به هنگام رسیدن به سن هوشیاری و مسوولیت‌پذیری برگزار می‌کنند. هر دختر و پسر در خانواده‌ی زرتشتی، هنگامی که با خرد خود آموزش‌های پیامبرش را درک ‌کند برای او جشن سدره‌پوشی برپا می‌شود. او آیین نیاکان خود را می‌پذیرد و پیمان می‌بندد تا سفارش‌های آیین راستی را در زندگی به‌کار گیرد.
در برگزاری آیین سدره‌پوشی سفره‌ای سفید گسترده می‌شود و بر روی آن گلدان گل و سرو، شمع و یا چراغ روشن، آتشدان، لُرک (آجیل آمیخته از چند میوه‌ی خشک)، میوه، نقل و شیرینی، قند سبز و بشقابی که مخلوط دانه‌ی برنج و برگ سبز آویشن در آن ریخته شده و کشتی بر روی آن گذاشته‌است را سر سفره می‌چینند.
در این آیین، نخست با نشان دادن آینه و گلاب به مهمانان، به آنان خوش‌آمد می‌گویند، سپس با شربت و شیرینی پذیرایی می‌شوند.
نوجوان در حالی که سر و تن خود را شسته است، سِدره و لباس سراپا سفید بر تن و پوشش سفید بر سر دارد، با همراهی موبد در کنار سفره‌ی سدره‌پوشی در برابر روشنایی می‌نشیند. با آوای اوستا‌خوانی موبد، کُشتی به گونه‌ای ویژه بر روی سدره بسته می‌شود. همچنین نوجوان با خواندن بخشی از اوستا به پایبندی خود به آیین یکتا‌پرستی گواهی می‌دهد.
گفتنی است، سِدره پیراهنی سفید و گشاد از جنس پنبه است، دارای آستین‌های کوتاه و بدون یقه که آن را در زیر لباس، بر تن می‌کنند تا همواره پاکی و فروتنی را به یاد داشته باشند.
کُشتی، بندی سفید رنگ از جنس پشم گوسفند است. آن را سه دور به روی سدره بر کمر می‌بندند. بستن کُشتی بر کمر نشانِ کمربستن در راه گسترش راستی و پیکار با کژاندیشی است.
مراسم سدره پوشی (سدره پوشی) آیینی است که از طریق آن فرد به دین زرتشتی وارد می شود. اگرچه هیچ محدودیتی برای سن فردی که مراسم برای آن برگزار می شود وجود ندارد، اما در عمل قبل از بلوغ دختر یا پسر اتفاق می افتد. طبق عادت معمول، هر زرتشتی که به سن 15 سالگی می رسد، واجب است که این مراسم را انجام دهد و سدره و کشتی بپوشد. با این حال، تحت هیچ شرایطی این کار برای کودک کمتر از هفت سال مجاز نیست، زیرا انتظار می رود که کودک اهمیت رویداد را درک کند.

کشتی

کشتی نخی مانند کمربند است که از 72 رشته پنبه و پشم ساخته شده است که به شش بخش و هر بخش به 12 رشته تقسیم شده است. عدد 72 مربوط به 72 فصل یسنا است که مهم ترین قسمت اوستا به شمار می رود. عدد 6 به نوبه خود با شش گهنبار یا جشن مذهبی مرتبط است در حالی که عدد 12 به تعداد ماه های یک سال اشاره دارد. کوشتی با سه بار چرخاندن به دور کمر در ارتباط با سه اصل پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک پوشیده می شود.

خانه های سنتی زرتشتیان ایران

خانه های سنتی زرتشتیان ایرانی استان یزد در مرز کویر ایران واقع شده است. ورودی اصلی به یک راهرو مربع یا هشت ضلعی باز می شود که به یک راهرو مستطیل شکل طولانی منتهی می شود که در انتهای آن منطقه مسکونی قرار دارد.
در قدیم پلکان منتهی به پشت بام، محل نگهداری احشام و انبار کاه معمولاً در پشت این راهروها قرار داشت و با درهای مختلف از آنها جدا می شد. یک درب قسمت داخلی و مسکونی خانه را از راهروهای فوق جدا می کند. حیاط در مرکزی ترین قسمت خانه قرار دارد که توسط تعدادی اتاق مربع یا مستطیل شکل مختلف احاطه شده است. در خانه‌های سنتی زرتشتیان ایرانی یزد مکان خاصی به نام «پسکم مس» برای برگزاری آیین‌های مذهبی در خانه اختصاص داده شده است. عموماً در گوشه خاصی از خانه رو به آفتاب قرار می گیرد تا نور کافی دریافت کند و مراقبت های ویژه ای انجام می شود تا همیشه تمیز بماند.

ظروف مورد استفاده برای مراسم مذهبی

روزین: کاسه ای مانند ظرف ساخته شده از آلیاژ مس و روی که کاملاً نازک و شکننده است و به طور کلی برای نگه داشتن آب آشامیدنی یا مایعات دیگر برای مراسمات استفاده می شود.