زرتشتیان ایران

مقدمه

آئین زرتشتی یکی از کهن ترین ادیان جهان است و زرتشت را نخستین پیامبر آریایی می دانند. آیین زرتشتی دین رسمی ایران در سه دوره سلسله باستانی ایران و از قرن ششم قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی در اوج شکوه خود بود.

 

اصول اعتقادی زرتشت

زرتشت اولین پیامبر یکتاپرست آریایی بود که همه خدایان ودایی را نفی کرد. او به خدای یکتا، اهورا مزدا (به معنای دانا و توانا) ایمان داشت. زرتشت بر این باور بود که جهان آفرینش دارای دو منبع متمایز است. سرچشمه همه خوبی ها «اهورامزدا» و سرچشمه بدی ها «اهریمن» است.

آتش

آتش در میان زرتشتیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است و به عنوان آفریده ای ناب به شمار می رود. لازم به ذکر است که زرتشتیان آتش را نمی پرستند و آن را نمادی از نور الهی می دانند. بنابراین آتش بر اساس اهمیت آن به سه دسته آتش درگاه، آتش آدوران/آدران و آتش ورهرام/ ورهران طبقه بندی می شود.

آتشکده

زرتشتیان نیز مانند پیروان سایر ادیان، عبادتگاه‌های ویژه‌ای برای ستایش اهورامزدا دارند که در زبان فارسی به آن آتشکده می گویند. آتشگاه یا محراب آتش در وسط معبد قرار دارد که در آن کاهنانی که مرتباً به آن مراجعه می کنند، هرگز اجازه نمی دهند آتش خاموش شود. آتشکده سنتی دارای هشت درگاه و چند اتاق هشت ضلعی است.

آتشکده های معروف

از نظر تاریخی سه آتش‌گاه وجود داشت که آتش‌گاه‌های اصلی و نماد آتش الهی محسوب می‌شدند. هر یک از این آتشکده ها منحصراً می توانستند توسط یکی از سه طبقه جامعه اداره شوند و آتش آتشکده های شهرها، روستاها و حتی خانه های مختلف با آتش های برگرفته از این آتشکده های اصلی روشن می شد. نام و مکان این معابد به شرح زیر بوده است:
1. آذر فرنبغ: اختصاص به موبدان داشته و در منطقه ای به نام کاریان پارس در مسیر بندرعباس به داراب قرار داشت.

2. آذرگشنسب: منحصراً به پادشاهان، جنگجویان اختصاص داشت و در نزدیکی شهرستان تَکاب و بخش تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی این شهر است.

3. آذر برزین مهر: آتشکده کشاورزان و صنعتگران واقع در کوه های ریوند در شمال غربی شهر نیشابور قرار دارد.

بندهشان فرگرد این سه آتشکده را به شرح زیر توصیف می کند:

1. آذر فرنبغ: که در عبادتگاهی در کوه فرهمند خوارزم قرار گرفت و در زمان کیگشتاسب با ظهور دین زرتشتی از خوارزم به کوه روشن کابلستان در کابل منتقل شد.

2. آذر گشنسب که تا زمان کیخسرو مستقل ماند و آن را در عبادتگاهی بر فراز کوه سهند قرار داد.

3. آذر برزین که در زمان گشتاسب در کوه ریوند نزدیک نیشابور برپا شد زمانی که دین زرتشت برای اولین بار ظهور کرد.

داستان پیدایش آتشکده های معروف ایران

بر اساس باورهای زرتشتی اولین و کهن ترین آتشکده ایران توسط «هوشنگ» نوه کیومرث ساخته شد. بر اساس یک افسانه زرتشتی هوشنگ شاه، دومین پادشاه اساطیری پیشدادیان در حال بالا رفتن از کوه بود. ناگهان ماری را دید و خواست با سنگ به آن ضربه بزند. وقتی سنگ را پرتاب کرد، افتاد بر روی سنگی دیگر و جرقه زد و خارهای اطراف را آتش زد و مار را کشت. آنگاه پادشاه صدایی شنید که گفت: ای پادشاه جهان این نور نماد خداست و شایسته است جهت دعا. هوشنگ شادی کرد و یزدان (خداوند) را که رو به آتش بود، ستایش کرد که به او وحی کرده است و به یارانش توصیه کرد که به آن احترام بگذارند و در نماز به آن روی آورند. سپس اعلام کرد: این نوری از جانب خداوند است پس باید آن را تحسین کنیم.

آتشکده شاه ورهرام ایزد

بیستمین روز ماه زرتشتی «ورهرام» یا بهرام نام دارد. ورهرام به معنای پیروزی است و چون در نظر ایرانیان باستان پیروزی از جانب پروردگار بود، به دعاهای دسته جمعی می پرداختند و در ستایش خداوند برای پیروزی در جنگ ها و سایر امور زندگی سرود می خواندند. عبادتگاهی که برای پیروزی گرد هم می‌آیند به تدریج به ورهرام معروف شد. این رویه تا به امروز ادامه داشته و زرتشتیان در روز ورهرام در شاه ورهرام ایزد، گرد هم می آیند و به اهورامزدا دعا می کنند. ورهرام ایزد اصلی ترین آتشکده است که آتش مقدس در آن نگهداری می شود.

آتشکده پاسارگاد

در فاصله حدود 1.5 کیلومتری شمال غربی کاخ کوروش و در دامنه غربی کوهسار و در کنار تپه کوچکی دو صخره سفید رنگ به فاصله 9 متر از یکدیگر قرار دارد که گمان می رود بقایای محل قربانی آتشکده پاسارگاد باشد. طبق اسناد تاریخی، ایرانیان دوره هخامنشی در فضای باز و رو به روی آتش مقدس به انجام مراسم مذهبی خود می پرداختند.

آتشکده فیروزآباد

فیروزآباد که در اصل «گور» نامیده می‌شود، نام شهری است که توسط اردشیر، پادشاه ساسانی، ساخته شده است. طبق افسانه ها، پادشاه در پیشگاه خداوند تعهد کرده بود که در زمینی یک شهر و آتشکده بسازد که در آن بتواند بر دشمنان خود پیروز شود. این شهر دارای چهار دروازه به نام های «باب مهر»، در شرق «باب بهرام»، از غرب «باب هرمز» از شمال و «باب اردشیر» در جنوب بود. شهر گور نیز مانند سایر شهرهای دوره ساسانی دایره ای شکل بود که در وسط آن بنای مربع شکل قرار داشت که آتش مقدس در آن واقع بود. بنابر منابع زرتشتی این بنا تا سال 1336 شمسی برپا بوده است و گفته می‌شود که آتشکده فیروزآباد که بقایای آن تا به امروز وجود دارد، در نزدیکی این بنا ساخته شده است.