زبان و خط و فرهنگ زرتشتی

زبان و خط

 

علاوه بر فارسی که از دیرباز زبان رسمی ایران بوده است، زرتشتیان ایرانی عموماً به زبانی صحبت می‌کنند که به نام‌های دری، گویش بهدینان، گاوری و گارونی از آن یاد می‌شود. به عبارت دیگر زرتشتیان ایرانی دو زبان مادری دارند. دری زرتشتی که به شدت تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته است، مانند بسیاری از زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، در معرض انقراض است. از دیدگاه تاریخی زبان دری یکی از زیرخانواده‌های زبان‌های ایرانی شمال غربی است. دری که توسط زرتشتیان ایران صحبت می شود نباید با گویش فارسی دری که در افغانستان و آسیای مرکزی صحبت می شود اشتباه گرفته شود. بسیاری از اصطلاحات و عبارات دیگر گویش های ایرانی به زبان دری راه یافته است که در نتیجه این زبان هیچ شباهتی به زبان اوستایی یا پارسی میانه که در زند یا تفسیر اوستا به کار می رود نیست.
زبان دری به طور سنتی به دو گویش اصلی تقسیم می‌شود: گونه‌ای که در یزد و کرمان صحبت می‌شود. گویش کرمانی تقریباً منقرض شده است و گویش یزدی خود حدود سی گونه دارد که هر کدام متمایز و منحصر به یکی از محله های زرتشتیان در یزد و اطراف آن است.
در حالی که در گذشته تعداد بسیار کمی از زرتشتیان بودند که به فارسی صحبت می کردند، امروزه تقریباً هیچ یک از زرتشتیان، به استثنای تعداد بسیار کمی از ایرانیان بمبئی، نمی توانند زبان دری زرتشتی را بفهمند، اگرچه برخی از آنها دری را می دانند و صحبت می کنند.

 

انتشارات زرتشتیان

 

نشریات مربوط به زرتشتیان ایران را می توان در چند دسته طبقه بندی کرد.
1. کتاب هایی که شرق شناسان به زبان های مختلف خارجی نوشته اند؛
2. انتشار نسخه های خطی قدیمی نوشته زرتشتیان ایران و هند؛
3. کتابهای منتشر شده توسط زرتشتیان ایران در موضوعات کلی مانند «سامنامه» خواجوی کرمانی که توسط اردشیر خازه در بمبئی در سال 1940 م. ویرایش و منتشر شد؛
4. کتاب های منتشر شده در مورد دین زرتشتی، تاریخ ایران باستان و زبان های اوستایی؛
5. کتابهای زرتشتی منتشر شده توسط پسریس هند به زبان گجراتی؛

6. خورده اوستا که توسط رستم موبد خرسند و آموزنده بن شیرمرد نوذر در بمبئی در سال 1891 م منتشر شد؛
7. خورده اوستا، به زبان دری توسط موبد نوشیروان و موبد نامدار بهرام مهربان در بمبئی در 1928 م؛
8. اوستا که به صورت چاپ سنگی و تعداد زیادی چاپ شده و در همه آتشکده ها و عبادتگاه ها توزیع شده است؛
9. یسنا ویسپارد، به کوشش رستم خسرو به خط دین دبیره؛
10. تعدادی از آثار علمی موبدان زرتشتی ایرانی چاپ کیخسرو راستی؛
11. تقویم زرتشتی (طرح آویخته و جیبی) چاپ شده از سال 1954 میلادی. جالب است بدانید کیخسرو راستی در سال 1949 خورشیدی در تهران چاپخانه تأسیس کرد و برای اولین بار از خط دین دبیره برای چاپ اوستا استفاده کرد. چنین آثاری اولین بار در سال 1966 میلادی چاپ شد.

 

ناشران زرتشتی ایران

 

1-انتشارات فروهر که کتابهای مختلف در مورد دین زرتشتی، کتاب مقدس زرتشتیان، آداب و رسوم و سنت ها را منتشر می کند؛
2. انتشارات راستی که عمدتاً تقویم زرتشتی را منتشر می کند؛
3. انتشارات فرهنگ ایران باستان؛

 

کتابخانه های زرتشتیان ایران

 

1. کتابخانه اردشیر یگانگی: این کتابخانه توسط خانم فرنگیس یگانگی در سال 1957 میلادی تأسیس و به نام همسرش اردشیر یگانگی نامگذاری شد، این کتابخانه بعداً به انجمن زرتشتیان واگذار شد.
این کتابخانه دارای مجموعه ای غنی از کتاب های ایران شناسی و زرتشتی به زبان های فارسی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، هندی، گجراتی، اوستایی و پهلوی است. بر اساس اطلاعاتی که رشید شاهمردان در کتاب «تاریخ زرتشتیان پس از ساسانی» (نگاشته شده به زبان فارسی) ارائه کرده است، این کتابخانه دارای بیش از 9000 عنوان کتاب است که 2514 جلد آن توسط خانم راتن همجی به نام همسرش منوچهر همجی، مدیر مسئول روزنامه سماچار بمبئی به آن ارائه شده است؛
2. کتابخانه منوچهر همجی: این کتابخانه توسط خانم راتن همجی به نام همسرش منوچهر همجی مشتمل بر 2514 کتاب تأسیس شده است. این کتابخانه بعداً به انجمن زرتشتیان تهران ارائه شد که در کتابخانه اردشیر یگانگی ادغام شد؛
3. کتابخانه سازمان فروهر زرتشتی، تأسیس در تهران در سال 1952 م؛
4. کتابخانه نرگس که توسط زرتشتیان تفت مقیم پایتخت در میدان سنایی تهران در سال 1972 میلادی تأسیس شد؛
5. کتابخانه زرتشتیان تهران که توسط زرتشتیان شریف آباد مقیم پایتخت در منطقه تهرانپارس تهران در سال 1360 خورشیدی تأسیس شد؛
6. کتابخانه کوچه بویوک، که توسط انجمن زرتشتیان کوچه بویوک در سال 1978 میلادی تأسیس شد؛
7. کتابخانه هورشات: این کتابخانه واقع در منزل مرحوم کریمداد صرفه پدر دکتر رستم صرفه در یزد با 1061 جلد کتاب به زبانهای فارسی، انگلیسی، پهلوی، اوستایی و گجراتی اهدایی نوادگان آن مرحوم آغاز به کار کرد. بر اساس اطلاعاتی که رشید شهمردان در کتاب «تاریخ زرتشتیان پس از ساسانی» (نگاشته به زبان فارسی) منتشر شده و در سال 1360 ارائه کرده است، این کتابخانه دارای مجموعه ای غنی از بیش از 4000 کتاب است؛
8. کتابخانه محرابی که توسط هیئت خیریه خداداد محرابی در خیابان ناصریه کرمان در سال 1341 تأسیس شد؛
9. کتابخانه پاسارگاد که توسط سازمان جوانان زرتشتی در یتیم خانه زرتشتیان شیراز تأسیس شد؛
10. کتابخانه مارکار که در سال 1924 در یتیم خانه مارکار یزد تأسیس شد، دارای مجموعه ای بیش از 2000 کتاب که بخش عمده ای از آن توسط دینشاه جیجی بهایی ایرانی و رشید شاهمردان هدیه شده است.
11. کتابخانه ناهید خرمشاه که توسط انجمن زرتشتیان خرمشاه در سال 1977 تأسیس شد؛

12. کتابخانه زرتشتیان یزد، که توسط انجمن زرتشتیان نرسی آباد در سال 1976 میلادی تأسیس شد.

 

بنیاد فرهنگی جمشید

 

این بنیاد واقع در خیابان خردمند شمالی تهران با هدف معرفی میراث فرهنگی ایران تاسیس شد. امور بنیاد توسط هفت عضو هیئت مدیره اداره می شود که هر دو سال یکبار تغییر می کنند.
برگزاری کلاس های موسیقی، تورهای فرهنگی در داخل و خارج از تهران، نشست های فرهنگی، سمینارها و کلاس های اوستا و شاهنامه از مهم ترین فعالیت های بنیاد است.
شرکت در این کلاس ها منحصر به جامعه زرتشتی نیست. دفتر هفته نامه امرداد یکی از مهم ترین نشریات جامعه در محل بنیاد مستقر است.

 

گاهنامه های زرتشتی

 

این نشریات عمدتاً به موضوعات اجتماعی و فرهنگی و همچنین دانش عمومی، ایران شناسی و... می پردازند. برخی از این نشریات از شرکت کنندگان دائمی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بوده اند که هر ساله برگزار می شود.

نام گاهنامه	سال انتشار	محل انتشار	مدیریت
هفته نامه امرداد	ژانویه، 2001	تهران	جمشید کیومرثی
ماهنامه وهومن	ژوئن 1991	تهران	افلاطون ضیافت
دو ماهنامه چیستا	نوامبر 1979	تهران	پرویز ملک پور
دو ماهنامه فروهر	1987	تهران	همزدیار همزیاری
فصلنامه پارسیان	ـ	یزد	سیروس فروهری
ماهنامه اسفند	2001	کرمان	مهران غیبی
عشا	ـ	کرمان	(بولتن خبری زرتشتیان)

 

سالن تئاتر زرتشتیان

 

یکی از اولین سالن های تئاتر ایران، در اوایل قرن بیستم توسط کیخسرو شاهرخ در تهران تأسیس شد و برای چندین دهه فعال بود.
در سال 1916 میلادی کیخسرو شاهرخ و شش زرتشتی دیگر (میرزا مهربان خداداد، میرزا شهریار خداداد، میرزا شاه بهرام فرهاد، میرزا مهربان شاپور، میرزا شاه جهان گودرز و میرزا ظهراب مهربان) گروه زرتشتیان زرتشتی را با هدف ترویج تئاتر و هنرهای نمایشی و کمک به انجمن های خیریه زرتشتیان از درآمد حاصل از این تئاتر برای نمایش هنرمندان تهران تأسیس کردند.
هر یک از این اعضای مؤسس چهل قران (واحد پول قدیم ایران) که سرمایه اولیه را تشکیل می‌داد، کمک کردند. گروه با این سرمایه اولیه سالن سینما را به خدمت گرفت و فعالیت خود را آغاز کرد. این گروه در مدت کوتاهی موفق به ساخت یک سالن تئاتر برای خود شد که اولین سالن تئاتر ایران محسوب می شد.
علاوه بر اجرای نمایش از سالن برای نمایش فیلم نیز استفاده می شد.
این گروه در سال 1928 میلادی چندین نمایشنامه به نویسندگی نویسندگان ایرانی را روانه بازار کرد که شامل «بیژن و منیژه»، «لیلی و مجنون»، «وامق و عذرا» به کارگردانی ضیاالدینی و چند نمایشنامه به نویسندگی نویسندگان خارجی بود.
سالن در سال 1929 بازسازی شد و با گنجاندن برخی امکانات دیگر به یکی از مهجزترین سالن های تئاتر در زمان خود تبدیل شد و سپس به "سیروس تئاتر" تغییر نام داد.

 

تالارهای اجتماعات و پذیرایی زرتشتیان تهران

 

تالار پذیرایی پارسایی تهران توسط ارباب مهربان جمشید پارساچه در سال 1933 میلادی تأسیس شد.

تالار خسروی که توسط خسرو خدایار خسروی در مهر 1349 تأسیس شد.

تالار ایرج که در ابتدا برای دبستان ایرج ساخته شده بود و بعد از ادغام مدرسه با دبستان گیو به تالار پذیرایی تبدیل شد.

وصل جشنگاه که توسط میرزا جمشید رشید کرمانی در سال 1907 میلادی تأسیس شد و بعداً به آدران اهدا شد.

تالار پذیرایی رستم باغ که توسط ارباب رستم گیو در سال 1953 ساخته شده است.

تالار بهمن ساخته بهمن آبادان نرسی آبادی.

 

تالارهای اجتماعات و پذیرایی زرتشتیان کرمان

تالار اجتماعات کرمان در مجاورت شاه ورهرام ایزد.

تالار پذیرایی محرابی ساخته ارباب خداداد محرابی.

جشنگاه کرمانی رستم سروشیان که در سال 1956 میلادی بر روی خرابه های تالار پذیرایی خدارحم نرسی آبادی ساخته شده است.

 

تالارهای اجتماعات و پذیرایی زرتشتیان زاهدان

تالار پذیرایی باستانی زاهدان با حمایت مالی ارباب کیخسرو کمه باستانی بر فراز خرابه‌های تالار جمشید خدارحم نرسی‌آبادی در سال 1954 م. ساخته شده است

 

جشنگاه بانو یگانگی که توسط برادرش دکتر اسفندار بهرام یگانگی در سال 1956 میلادی افتتاح شد.

یزد

تالار پذیرایی خانه پری یزد که توسط دکتر شهریار موبد و اردشیر یگانگی در مهر 1341 تأسیس شد.

سالن اجتماعات اسفندیار یزدانی سیرجان افتتاح شده در سال 1977.

تالار پذیرایی استاد بمان پرورش یزد، ساخته شده در سال 1970.

تالار اجتماعات خرمشاه یزد در زمین اهدایی اجداد بهرام پشتوتان توسط شهریار بهرام، اردشیر اسفندیار، خدایار اسفندیار و مهربان زند در اکتبر 1919 میلادی ساخته شد.

گاهنبرخانه تقدیم ارباب رستم خسرو صداقت.

تالار پذیرایی باستانی که توسط کیخسرو کامه باستانی در ژوئن 1939 تأسیس شد.

 

تالارهای اجتماعات و پذیرایی زرتشتیان اهواز

در سال 1335 خورشیدی، فریدون رشیدی یک قطعه زمین را برای احداث تالار پذیرایی اهدا کرد که تاکنون ساخته نشده است.

 

تالارهای اجتماعات و پذیرایی زرتشتیان شیراز 

باغ اهدایی شرکت بازرگانی جهانیان.

تالار اجتماعات جمشیدی رستم، ساخته شده در گورستان زرتشتیان که زمین آن توسط ارباب رستم ماونداد در سال 1943 ه. اهدا شد؛

 

کلینیک پزشکی

 

در سال 1950 میلادی دکتر اسفندیار یگانگی کلینیک پزشکی را به یاد پدرش اردشیر یگانگی تأسیس کرد و آن را به انجمن زرتشتیان اهدا کرد.
این کلینیک دارای تعدادی بخش از جمله درمانگاه عمومی، دندانپزشکی، گوش و حلق و بینی، چشم پزشکی، داروسازی، آزمایشگاه و... می باشد که به صورت رایگان از بیماران نیازمند مراقبت می کند.

 

خانه سالمندان

 

زمین این موسسه توسط همایون آبادیان اهدا و هزینه ساخت آن توسط جمعی از خیرین زرتشتی تامین شد. این سرای سالمندان در خیابان اراک، خیابان سپهبد قرنی تهران قرار دارد.

باشگاه ها و استادیوم های ورزشی

 

باشگاه ورزشی فروهر که توسط سازمان فروهر تأسیس شده است.

استادیوم ورزشی اردشیر همتی کرمان که اولین ورزشگاه سرپوشیده ساخته شده در این شهر بود.

استادیوم ورزشی کیانی که شامل زمین فوتبال و همچنین محوطه و پیست و امکانات سرپوشیده است. ورزشگاه سرپوشیده آن که توسط جوانان زرتشتی رها شده، در حال حاضر به عنوان انبار مورد استفاده قرار می گیرد و قسمت بیرونی آن به سازمان ورزش ایران واگذار شده است. جالب است بدانید که انجمن دانشجویان دانشگاه زرتشتی ایران یک رویداد ورزشی سالانه را با نام جام جانباختگان راه میهن (جام شهدای سرزمین) متشکل از رشته های مختلف ورزشی از جمله فوتبال، بسکتبال، والیبال، بدمینتون، دوچرخه سواری، تنیس روی میز و شطرنج برگزار می کند.