جایگاه اجتماعی و سیاسی زرتشتیان ایران

احوالات شخصی زرتشتیان

بر اساس قانونی که به تصویب مجلس شورای اسلام رسید زرتشت، مسیحیت و یهودیت به عنوان ادیان رسمی ایران اعلام شدند.
بر اساس مفاد این قانون، در مورد ایرانیان غیرشیعه، دادگاه‌ها موظف بودند بر اساس احکام و آداب و رسوم جوامعی که مذاهب آنها در قانون اساسی ایران به رسمیت شناخته شده است، عدالت را اجرا کنند. به استثنای مواردی که مربوط به نظم و قانون عمومی باشد.
احوالات شخصی این جوامع که توسط قانون به رسمیت شناخته شده است شامل احکامی در مورد ازدواج، طلاق، ارث، وصیت و فرزندخواندگی است.
بر اساس اصل 13 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، زرتشتیان نیز مانند سایر ایرانیان غیر شیعه در انجام مناسک دینی خود آزادند و در احکام شخصی و تربیت دینی به آئین خود عمل می کنند.
به همین ترتیب، طبق قانون مدنی ایران، زرتشتیان ایرانی شهروند ایرانی محسوب می شوند و مانند سایر ایرانیان در برابر قانون برابر هستند.
امام خمینی (ره) رهبر فقید انقلاب اسلامی ایران در این باره تأکید کردند: «از مجلس شورای اسلامی انتظار می رود در خدمت حقوق و رفاه اقلیت های دینی باشد.همان گونه که برای مسلمانان تلاش و کار می کند، همان گونه که دوشادوش ایرانیان مسلمان به کشور خود خدمت می کنند و نظام ارزشی مشترکی دارند».

شهدای زرتشتی جنگ تحمیلی عراق

1- شهید بهروز باستانی، تهران

2- شهید گروهبان فریدون نژادکی تهران

3- شهید دکتر اسفندیار دارابیان، تهران

4- شهید فرهاد فراونی، تهران

5- شهید جهانبخش تهران

6- شهید فرهاد خادم، تهران

7- شهید رستم آذرباد

8- شهید دیهی شهریاری کرمان

9- شهید کامران گنجی کرج

10- شهید مهندس داریوش شهزادی، تهران

11- شهید مهندس کیخسرو بهمن کیک خسروی، تهران

12- شهید داریوش خدایار آبادیان، تهران

13- شهید اردشیر مرادیان، تهران

14- شهید مهندس پرویز کیخسروآبادی، تهران

15- جمشید گشتاسبی (مفقود الاثر)

 

آزادگان زرتشتی در جنگ تحمیلی عراق

 

1- رستم خرمدین، تهران

۲- فرشید شمسی، تهران

3- فرشید غیبی، تهران

4- پرویز بایبانی حسن آبادی، تهران

5- خسرو خسروی یزد (وی بعداً اسلام آورد)

6- فرشید افشاری، تهران

 

نمایندگان زرتشتیان در مجلس شورای ملی

ارباب جمشید جمشیدیان:

ارباب کیخسرو شاهرخ:

ارباب رستم گیو:

دکتر اسفندیار یگانگی:

دکتر بوذرجمهر مهر:

متولد سال 1922 است. وی تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان جمشید جم تهران به پایان رساند و سپس در سال 1340 از دبیرستان فیروز بهرام فارغ التحصیل شد و سپس در دانشکده پزشکی دانشگاه تهران پذیرفته و در سال 1946 فارغ التحصیل شد. به دنبال آن برای دکتری راهی انگلستان شد. در پزشکی پس از بازگشت به ایران به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت و همزمان به عضویت انجمن زرتشتیان تهران و تعدادی از دانشکده‌های پزشکی درآمد. وی به مدت دو سال به عنوان سردبیر مجله دانشکده پزشکی دانشگاه تهران فعالیت کرد و سپس به نمایندگی از مردم پایتخت به مجلس شورای ملی راه یافت. وی در آخرین مجلس شورای ملی پیش از انقلاب اسلامی ایران مجدداً انتخاب شد. او به دلیل سخنرانی های متعددش در سطح ملی و بین المللی مشهور است. وی همچنین دو کتاب در زمینه پزشکی در مورد غدد درون ریز منتشر کرد.

نمایندگان زرتشتی در مجلس شورای اسلامی

- دوره اول، مهندس پرویز ملک پور 1359
- دوره دوم، مهندس پرویز ملک پور 1363
- دوره سوم، مهندس افلاطون ضیافت، 1367

- دوره چهارم، مهندس پرویز روانی، 1371

- دوره پنجم، مهندس پرویز روانی، ۱۳۷۵

- دوره ششم، دکتر دبستانی، ۱۳۷۹

- دوره هفتم، دکتر نیکنام، 1383

- دوره هشتم، دکتر اسفندیار اختیاری، ۱۳۸۷

جمعیت زرتشتیان ایرانی

آمارهای مستندی در مورد جمعیت زرتشتیان ایران در دوران پس از اسلام در دسترس نیست. بر اساس برخی منابع جمعیت آنها در زمان صفویه چیزی بین یک تا دو میلیون نفر بوده است. این رقم در اوایل دوره قاجار به 32000 و در دوره ناصرالدین شاه به 10000 رسیده بود. در سال 1854 میلادی مانکجی لیمجی هاتریا ظاهراً سرشماری انجام داده بود که بر اساس آن تعداد کل زرتشتیان ایران به 7711 نفر می رسید که از این تعداد 6658 نفر در یزد، 100 نفر در تهران، 932 نفر در کرمان و 21 نفر در شیراز زندگی می کردند.
ژنرال هوتم شیندلر حدود 25 سال بعد سرشماری دیگری انجام داد که تعداد آنها را 8499 نفر (4367 مرد و 4132 زن) ثبت کرد.
از این تعداد ۱۲۴۲ نفر در یزد، ۵۲۴۱ نفر در روستاهای یزد، ۱۴۹۸ نفر در کرمان، ۲۵۲ نفر در روستاهای کرمان، ۵۸ نفر در بهرام آباد رفسنجان، ۱۵۰ نفر در تهران، ۱۵ نفر در کاشان، ۵۲ نفر در شیراز و ۱۲ نفر در بوشهر زندگی می کردند.
کیخسرو شاهرخ در سرشماری سال 1892 تعداد کل زرتشتیان ایران را 9269 نفر ثبت کرد که از این تعداد 6908 نفر در یزد، 1973 در کرمان، 295 نفر در تهران، 32 نفر در شیراز، 19 نفر در کاشان، 3 نفر در قم، 2 نفر در بوشهر، 6 نفر در بندرعباس، 3 نفر در مشهد سکونت داشته و 28 نفر به بمبئی مهاجرت کردند.
پروفسور جکسون در کتاب پارسی گذشته و حال خود به نقل از اردشیر ریپورتر آورده است که جمعیت زرتشتیان ایران حدود 10329 تا 10829 نفر بوده که از این تعداد 8000 تا 8500 نفر در یزد، 2400 نفر در کرمان، 324 نفر در تهران، 42 نفر در شیراز، 45 نفر در کاشان، 8 نفر در قم، 6 نفر در اصفهان و 4 نفر در سلطان آباد زندگی می کرده اند.
بر اساس گزارش آماری که توسط انجمن زرتشتیان تهران در سال 1950 میلادی تهیه شد، جمعیت زرتشتیان ایران 12800 نفر بود که از این تعداد 5500 نفر در یزد،3500 در کرمان، 3500 نفر در تهران و 300 نفر باقی مانده در سایر نقاط کشور زندگی می کردند.
سرشماری عمومی سال 1956، کل جمعیت زرتشتی ایران را 15723 نفر با تفکیک زیر ثبت کرد:
استان های یزد و اصفهان 7291، استان مرکزی 4992، استان کرمان 2014 و استان های خوزستان و لرستان 800، استان آذربایجان غربی 237، استان فارس و هرمزگان 171، استان های مازندران و گلستان 64، استان سیستان و بلوچستان 59، استان گیلان 31، استان آذربایجان شرقی 21، کردستان 9 نفر و خراسان 4 نفر.
بر اساس سرشماری عمومی رسمی بعدی که در سال 1966 انجام شد، کل جمعیت زرتشتیان به سال 19816 افزایش یافت که تقسیم آن به شرح زیر است:
استان مرکزی 10029، شهر یزد 4933، استان کرمان 1728، استان های خوزستان و لرستان 623، استان فارس و هرمزگان 412، استان اصفهان 353، استان مازندران و گرگان 309، استان آذربایجان شرقی 303، استان گیلان 245، استان آذربایجان غربی 138، استان کرمانشاهان 132، استان سیستان و بلوچستان 122 نفر و استان کردستان 90 نفر.

کوروش نیکنام در مقاله‌ای درباره زرتشتیان ایران که در شماره سیزدهم فصلنامه «مطالعات فرهنگی» در سال 1381 منتشر شد، نوشت:
«مقایسه گزارش‌های آماری سال‌های 1956و 1966 نشان می‌دهد که جمعیت آن‌ها یک درصد افزایش یافته است. اگر بخواهیم همین نرخ رشد را در هفت سال گذشته فرض کنیم، تعداد کل زرتشتیان ایران باید حدود 22500 تا 23000 نفر باشد.

بر اساس نتایج غیررسمی سرشماری عمومی سال 1375 جمعیت زرتشتیان ایران حدود 94000 نفر است.

مشاغل زرتشتی های ایران

در زمان ساسانیان مردم ایران به چهار طبقه نظامیان، موبدان، کشاورزان و تاجران و صنعتگران تقسیم می شدند.
پس از سقوط ساسانیان، ظهور اسلام در ایران و پذیرش این دین توسط اکثریت ایرانیان، این نظام طبقاتی از بین رفت و از آنجایی که طبق قوانین اسلام، اقلیت‌های دینی از شرکت در جنگ معاف بودند، باید جزیه می پرداختند.
اکثر زرتشتیان که همچنان به آیین نیاکان خود پایبند بودند، عمدتاً در روستاها به کشاورزی و تجارت در شهرها مشغول بودند. از سوی دیگر تعصب برخی از سلسله های حاکم باعث شده بود که زرتشتیان ایرانی نتوانند به مشاغل دولتی دست یابند. به دنبال تحولات خاصی در نظام سیاسی و اجتماعی ایران، این گونه تبعیض ها از بین رفت و پیروان سایر ادیان از جمله زرتشتیان فرصت یافتند تا در مدارس حضور یابند، کسب و کار خود را راه اندازی کنند یا در تجارت و تجارت دیگران مشغول به کار شوند و حتی سرمایه گذاری کنند.
در سال 1894 میلادی زرتشتیان کرمان موفق به خرید «کاروانسرای چهارسوق» شدند که بخش مهمی از بازار کرمان را تشکیل می‌داد و فعالیت‌های تجاری و بازرگانی خود را گسترش دادند. آنها همچنین به برخی فعالیت‌های بانکی می‌پرداختند و مسافرانی که به هند می‌رفتند، در ازای دریافت رسید (حواله) پول خود را در کرمان به آنها واگذار می‌کردند که بر اساس آن می‌توانستند پول خود را از هر یک از بانک‌های متعلق به پارسی هند برداشت کنند.
بسیاری از زرتشتیان کرمان به تجارت خارجی مشغول بودند و خشکبار به هند و چین صادر می کردند و در مقابل از آن کشورها منسوجات، چای و ادویه جات وارد می کردند.

زرتشتیان از پیشگامان و بنیانگذاران بسیاری از صنایع، نظام بانکی، بیمارستان ها و دانشکده ها در هند بودند؛ اولین شرکت هواپیمایی هند (اکنون ایر ایندیا)، اولین صنعت آهن و فولاد (در جمشیدپور)، اولین صنعت کشتی سازی و اولین صنعت نساجی هند توسط زرتشتیان تأسیس شد.
در ایران نیز از جهات مختلف به پیشرفت کشور کمک کرده اند. اولین غیر مسلمانانی که به پست هایی چون معاون نخست وزیر، معاون وزیر، رئیس دانشگاه و سرلشکر نیروهای مسلح رسیدند از زرتشتیان بودند. به همین ترتیب اولین بانکدار مدرن ایران، اولین بنیانگذار سیستم آبیاری نوین و پدر شهرسازی و کارهای عمرانی مدرن زرتشتیان بودند. مدارس زرتشتی تهران، یزد و کرمان همواره در زمره بهترین مدارس ایرانی بوده اند.
زرتشتیان ایران علیرغم جمعیت محدود خود در زمینه های آکادمیک مانند پزشکی، مهندسی و تدریس بسیار موفق بوده اند. میزان باسوادی در میان زرتشتیان ایرانی بسیار بالاست. بر اساس آمار ارائه شده توسط نشریه Vohuman که در سال 2003 منتشر شده است، میزان باسوادی در این جامعه 99 درصد است که 37 درصد آنها فارغ التحصیلان دانشگاهی هستند.
به گفته موبد رستم وحیدی، در حالی که اکثر زرتشتیان به مشاغل خصوصی و صنایع تجاری و خدماتی اشتغال دارند، برخی از آنها در خدمات دولتی نیز مشغول به کار هستند.

کنگره جهانی زرتشتیان

با وجود پراکندگی در سراسر جهان، زرتشتیان همبستگی خود را حفظ کرده اند و هر جامعه زرتشتی انجمنی را برای رسیدگی به امور مذهبی، اجتماعی خود تأسیس کرده است.
زرتشتیان اولیه مهاجران لندن و هنگ کنگ چندین دهه است که انجمن های خود را دارند و جوامع مهاجر جدید نیز به سرعت چنین انجمن هایی را ایجاد کرده اند.
پارسیان هند در دهه 1970 اتحادیه انجمن های زرتشتیان سراسر هند را تأسیس کردند و در سال 1975 اولین کنگره زرتشتیان آمریکای شمالی در تورنتو برگزار شد.
اولین کنگره جهانی زرتشتیان در سال 1960 در تهران و دومین و سومین کنگره در سال های 1964 و 1974 در بمبئی برگزار شد. به همین ترتیب کنگره های چهارم و پنجم در سال های 1978 و 1990 در هند و ششمین کنگره بار دیگر در سال 1996 در تهران در سال برگزار شد. کنگره هفتم در ژانویه 2000 در هیوستون تگزاس در ایالات متحده برگزار شد. کنگره های هشتم و نهم در لندن و دبی به ترتیب در سالهای 2005 و 2009 برگزار شد.

دستور کار اصلی این کنگره ها به طور کلی عبارتند از:

• مشکلات آموزشی، فرهنگی، مذهبی و اقتصادی جوامع مختلف زرتشتی؛

• جایگاه زرتشتیان در جوامعی که در آن زندگی می کنند؛

• بازنگری در روابط دین زرتشتی و جهان مدرن؛

• سازمان جهانی زرتشتیان; مسائل منطقه ای زرتشتیان؛

• سنت، آداب و رسوم و رهبران دینی زرتشتیان؛
• ایجاد مرکز آموزشی برای جوانان زرتشتی؛
• زمان و محل برگزاری کنگره بعدی که قرار است هر سه سال یکبار برگزار شود.

بزرگداشت 3000 سال فرهنگ زرتشتی

در پی تصمیم سازمان یونسکو در اوایل سال 2002 مبنی بر بزرگداشت فرهنگ 3000 ساله زرتشتی در تاجیکستان، انجمن زرتشتیان تهران بر اساس خواسته های بسیاری از زرتشتیان ایران تصمیم گرفت در سپتامبر 2003 برنامه بزرگداشتی را در ایران به عنوان زادگاه اشو زرتشت و سرزمین فرهنگ زرتشتی ترتیب دهد.
متعاقباً یک رویداد دو روزه توسط انجمن زرتشتیان در تهران در روزهای 12 و 13 دسامبر 2003 برگزار شد. اولین روز در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار شد و فقط دعوت‌شدگان انجمن زرتشتیان تهران در آن حضور داشتند.
مقالاتی در مورد اشو زرتشت و فرهنگ زرتشتی ارائه شد. برنامه روز دوم شامل مراسم مذهبی بود که در آدران تهران که پذیرای همه زرتشتیان بود برگزار شد.
برنامه های مشابهی در کشورهای دیگر مانند آمریکا، کانادا و سوئد که زرتشتیان در آنها زندگی می کنند نیز برگزار شد.