آداب و رسوم زرتشتیان ایران

غذاهای سنتی زرتشتی

فالوده خانگی:

یک بستنی سنتی که در ایام نوروز با مخلوط کردن شربت گلاب با رشته نشاسته به همراه شیر درست می شود.

سیروگ

از نان‌های متداول در زمان‌های پیش در یزد بود که در تابه‌های سنگی و به شکل روزمره پخت می‌شد.
نوعی نان تهیه شده برای بیشتر جشنواره های مذهبی و سنتی، که زرتشتیان کرمان به آن "سیرو" می گویند. این نان از آرد گندم، شکر، پسته و هل و روغن کنجد تهیه می شود.

سیر و سداب

سیر و سداب یا «سیر و سداو» از خوراکی‌های آیین درگذشتگان است که بر روی سفره‌ی این آیین جای می‌گیرد. در باور زرتشتیان این خوراکی افزون بر دارا بودن خاصیت فراوان درمانی و ضدعفونی‌کنندگی، در هنگام آفرینگان‌خوانی پخته می‌‌شود تا بوی آن شادی روان درگذشتگان را سبب شود و به اصطلاح «بو و رنگ» را به این آیین بیاورد.
این خوراک از سیر، گیاه سداب، نعناع، نمک، شکر، روغن، آب، زردچوبه تهیه می شود.

کماج

نوعی نان شیرینی است که از آرد گندم، شکر، روغن، تکه های گردو و بادام، هل و گلاب تشکیل شده است.

نان پیاز

تهیه شده از آرد گندم و پیاز رنده شده مخلوط شده با دارچین و روغن و در اجاق های سنتی پخته می شود.

حلوا سهن

ساخته شده از آرد گندم و آرد جوانه گندم که با رازیانه، گردو و بادام مخلوط کرده و در روغن سرخ می کنند. معمولاً با تکه های خرما تزیین می شود.

نان شیر

یک نان سنتی است که معمولاً برای نوروز آماده می شود. مواد تشکیل دهنده آن آرد گندم با شیر و روغن و هل و شکر و گلاب است و در تنور سنتی می پزند.

آش هفت دونار

در بین زرتشتیان کرمان به دونو معروف است و از هفت نوع غلات مانند گندم، عدس، جو، لوبیا، نخود و سبزی و چغندر پخته می شود.

آش رشته

از رشته، عدس، لوبیا، سبزی هایی مانند اسفناج، شوید، گشنیز و غیره تهیه می شود و با سیر سرخ شده، پیاز، نعناع خشک و کشک تزیین می شود.

بیوگانی (ازدواج زرتشتیان)

ازدواج زرتشتیان ایرانی، نهادی مبتنی بر خرد، عشق، همکاری و مراقبت و بدون خودخواهی است.
این یک رابطه مبتنی بر برابری است. به عقیده گاتها، پسران و دختران در سن 15 سالگی به بلوغ می رسند و می توانند ازدواج کنند.

به طور سنتی پنج نوع ازدواج در دین زرتشتی وجود دارد. اگرچه در حال حاضر فقط نوع اول وجود دارد و انواع دیگر منسوخ شده اند. پسر و دختر پس از ملاقات از طریق خانواده، از والدین خود رضایت می گیرند. به زنی که با رضایت پدر و مادر ازدواج می کند «پادشاه زنی» می گویند و اگر بدون رضایت آنها ازدواج کند به آن «خودسری زنی» می گویند.

عروسی زرتشتیان

در قدیم عروسی های زرتشتی به طور همزمان در خانه های عروس و داماد برگزار می شد. شب هنگام، جمعی از اقوام داماد به خانه عروس می روند و سر و صورت او را با پارچه سبزی می پوشانند. گروه به رهبری مرد میانسالی که پارچه بلندی که با تعدادی سکه، برگ آویشن، بادام و سنجد پر شده را به دور کمر خود می پیچید، پس از تقدیم هدایایی به نماینده او، عروس را تا خانه داماد همراهی می کرد.
داماد با رسیدن به خانه، از عروس پذیرایی می‌کرد و هر دو دور آتشی که وسط حیاط می سوخت، می‌چرخاندند.
سپس داماد یک سکه طلا به عروس هدیه می داد و پوشش سر او را برمی داشت.
اما امروزه بیشتر عروسی ها در تالار و با حضور خانواده ها و اقوام و دوستانشان برگزار می شود.

دخمه یا برج سکوت

مطالعه وندیداد و تعلیقات و الفاظ نوشته شده بر آن به زبان پهلوی نشان می‌دهد که ایرانیان باستان اجساد را نجس و دفن آن را گناهی کبیره می‌دانستند، زیرا به نظر آنان زمین را آلوده می‌کرد. آنها همچنین معتقد بودند که ناخالصی آن فقط با نور خورشید از بین می رود و بنابراین، اجساد مرده را باید در زیر نور خورشید انداخت. محلی که اجساد مردگان را در آن جا می انداختند، دخمه بود که زرتشتیان هندوستان آن را دخمو می‌گفتند. ظاهراً اولین بار، رابرت مورفی، مترجم دولت استعماری بریتانیا در هند بود که برای دخمه از واژه «برج سکوت» استفاده کرد.
معرفی رسم دور انداختن اجساد در دخمه به آریایی‌هایی نسبت داده می‌شود که در مناطق سردسیری آسیای مرکزی زندگی می‌کردند و رسم دشواری برای دفن مردگان داشتند.
آنها اجساد مردگان خود را بر فراز کوه ها دور از محل زندگی خود قرار می دادند تا کرکس ها آنها را بخورند. این عمل همچنین برای از بین بردن احتمال شیوع بیماری ها انجام می شد. امروزه نیز مردم مناطق کوهستانی تبت، با وجود اینکه زرتشتی نیستند، جسد مردگان خود را به خاک نمی سپارند و در قله کوه رها می کنند. زرتشتیان اصفهان تا پایان عصر صفویه به این رویه ادامه دادند.
چند دخمه در یزد، کرمان و تهران ساخته است. دخمه تهران در اواسط 1930 بسته شد و به دنبال آن در سال 1956 و 1957 به ترتیب گورستان های زرتشتیان مدرن در کرمان و یزد ساخته شد. زرتشتیان تهران در چهل سال گذشته مردگان خود را در قصر فیروزه واقع در شرق تهران دفن می کنند. مرحوم «ارباب کیخسرو شاهرخ» در سال 1936 این مکان را از دولت خرید و به منزلگاه نهایی زرتشتیان تبدیل کرد.

دخمه های ایران

دخمه واقع در نواحی اطراف کرمان

در 3 کیلومتری شهر کرمان واقع در منطقه ای متروک به نام "سد" و حدود 3 کیلومتری سد محلی به نام "چهل برج" قرار دارد.

دخمه های کرمان

دخمه قدیمی در حدود 9 کیلومتری شمال کرمان قرار دارد. همچنین دخمه ای نسبتاً جدید که توسط مانکجی در سال 1957 میلادی ساخته شد که هزینه آن توسط دارابجی فرامجی پاندی به نام مادرش گلستان بانو اهدا شد.

قنات غسان کرمان

دخمه ساخته شده توسط انجمن زرتشتیان بمبئی که در ماه امرداد ۱۲۳۵ یزدگردی/۱۸۵۶ م. افتتاح شد.

جوپار کرمان

دخمه ای قدیمی که به دلیل مهاجرت زرتشتیان منطقه متروک و رو به نابودی است.
باغین کرمان دخمه ای قدیمی که هنوز برپا است.

دخمه تهران

این دخمه توسط مانکجی در 1213 یزدگردی/1834 م. ساخته شد و در سال 1899 ارباب جمشید شهریار سروشیار خیله ای (ساختمانی متشکل از چند اتاق که افراد می توانند در آن شب بمانند) ساخت و مسیر منتهی به آن را تعریض کرد و عبور کالسکه ها و وسایل نقلیه را آسان کرد.
بعدها ارباب بهرام اردشیر سردر آن را که به کلی ویران شده بود به نام ارباب سروشیار اردشیر بازسازی کرد.
این دخمه دیگر استفاده نمی شود.

دخمه‌های یزد

دخمه‌ای بسیار قدیمی که از سه دهه پیش استفاده نشده است. دخمه مانکجی که با کمک مالی پنچایات پارسی بمبئی ساخته شد و در فروردین ماه آبان ۱۲۲۵ یزدگردی/۱۸۴۶ م. افتتاح شد.
گلسان دخمه که در سال 1300 یزدگردی/1921 م. افتتاح شد.

چم

این دخمه با کمک مالی و به نام ارباب جمشید بهمن جمشیدیان در سال ۱۲۷۶ یزدگردی/۱۸۹۷م. تاسیس شد.

شریف آباد

دخمه انجمن (انجمن زرتشتیان) ساخته شده توسط مانکجی در 1225 یزدگردی/1846 م و دخمه دوم در 1300 یزدگردی و 1921 م ساخته شد.

تروک آباد

سه دخمه در این منطقه وجود دارد که سال‌ها به دلیل مهاجرت زرتشتیان از متروکه شده است. یکی از آنها هنوز در شرایط خوبی است، دو تای دیگر به ویرانه تبدیل شده اند.

گورستان زرتشتیان ایران (تهران)

این گورستان با نام قصر فیروزه در بیست و هشتم آبان ماه 1305 یزدگردی/ 1926 م. تاسیس شد.
مانکجی به نمایندگی از پانچایات پارسی بمبئی، دخمه ای برای زرتشتیان ایران در منطقه ای کوهستانی در نزدیکی تهران در سال 1231 یزدگردی /1852 م بنا کرد که به مدت 83 سال تا سال 1305 یزدگردی مورد استفاده قرار گرفت. با افزایش جمعیت تهران و رشد شهر، این دخمه که ابتدا به دور از مناطق پرجمعیت ساخته شده بود، در محدوده شهر و در معرض غیر زرتشتیان قرار گرفت. علاوه بر این، بسیاری از خود زرتشتیان این رسم را منسوخ می‌دانستند.
در سال 1300 یزدگردی/ 1921 شمسی، در پی مذاکرات گسترده بین جوامع زرتشتی یزد، کرمان و تهران، این جوامع اکثریت را برای جایگزینی دخمه با گورستان به دست آوردند. مرحوم «کیخسرو شاهرخ» که نماینده جامعه زرتشتیان ایران در مجلس شورای ملی (مجلس) و ریاست انجمن زرتشتیان تهران نیز بود، با دولت وارد مذاکره و موفق به خرید قطعه زمینی در حدود 10 کیلومتری تهران در قصر فیروزه (کاخ فیروزه) در سال 1934 م. شد.

کرمان

قبرستان کرمان در 12 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمان و دو ساختمان مجاور آن توسط سروش و فریدون سروشیان در سال 1934 میلادی ساخته و اهدا شده است.
کرمان دارای گورستان کوچکتر دیگری در 3 کیلومتری شمال گبرآباد محله است که توسط «رستم سهرابی» به نام پدرش «سهراب سهرابی» اهدا شده است.

اهواز

گورستان زرتشتیان در منطقه کیان آباد اهواز وجود دارد که زمین آن توسط شرکت مزدیسنان در سال 1928 م اهدا شد و ساختمان و دیوار اطراف آن توسط «فریدون رشیدی» در سال 1934 میلادی ساخته شد.

یزد

گورستان انجمن زرتشتیان یزد در آذر ماه ۱۳۳۳ یزدگردی/ آذر ۱۳۲۴ خورشیدی افتتاح شد و در سال ۱۳۳۶ خورشیدی توسط «خدایار جهانبخش مزدیسنا» نمازخانه ای برای آن ساخته شد.

شیراز

قبرستان زرتشتیان شیراز توسط «رستم ماونداد» در سال 1954 خورشیدی اهدا شد.