آتشکده های ایران

 زرتشتیان نسبت به سه آتشکده اصلی (آذرفرنبغ، آذرگشنسب، آذر برزین مهر) احترام خاصی قائل بودند و اموال خود را عمدتاً به این سه آتشکده اهدا می کردند، آتشکده های دیگر نیز برای آنها بسیار مهم است.

آتشکده سیمکان

به گزارش علیمراد برزو، این آتشکده که در دوره ساسانی ساخته شده است، در میانه راه بین سیمکان و روستای میمند قرار دارد.

آتشکده های کازرون

از مهمترین آتشکده های کازرون می توان به آتشکده کازرون اشاره کرد که در 10 کیلومتری جنوب شرقی این شهر قرار دارد. آتشکده جره که بین کازرون و فراشبند در شمال شرقی روستای بلده واقع شده و بر رودخانه جره مسلط است. آتشکده تون سبز واقع در جنوب بلده; آتشکده فراشبند; آتشکده فراز مرا آور خذایا و آتشکده بیشاپور.

آتشکده های دوره ساسانی

بنابر برخی گزارش ها این آتشکده ها توسط مهرنرسه وزیر شاه، بهرام پنجم ساسانی ساخته شده است.

1. چهارطاقی ملک، واقع بین فراشبند و فیروزآباد؛
2. چهارطاقی تله جنگی، واقع در 5 کیلومتری جنوب شرقی چهارطاقی ملک؛
3. چهارطاقی فراشبند در حدود 3 کیلومتری جنوب غربی چهارطاقی ملک؛
4. چهارطاقی نقاره خانه؛
5. چهارطاق خرمایک.

آتشکده های اصفهان

اردشیر پادشاه ساسانی همزمان سه آتشکده در اصفهان ساخته بود. آتشکده مهر اردشیر در اردستان، آتشکده زروان در روستای خوار و آتشکده شهر اردشیر در ماربین. امروزه هیچ یک از این آتشکده ها وجود ندارد. ویرانه های آتشکده ای باستانی بر فراز تپه ای در حدود 6 کیلومتری اصفهان پیدا شده است. ویرانه‌های مجموعه‌ای از اتاق‌ها نیز در نزدیکی این مکان دیده می‌شود که احتمالاً به‌عنوان انبار و همچنین محل سکونت کاهنان و متولیان معبد بوده است.

این آتشکده 13 فوت ارتفاع و 15 فوت عرض دارد و هشت ضلعی است. این بنا با قطعات بزرگی از آجرهای گل خام مشابه آنچه در ساخت ویرانه های شهر ری بود، ساخته شده است. ساختار معبد شامل گنبدی بود که تخریب شده است، اما چهار دیوار اصلی بیرونی آن هنوز پابرجاست. مقدار زیادی خاکستر را می توان در زیر زباله ها یافت.

(آتشگاه اصفهان)

مسعودی مورخ شهیر مسلمان معتقد است آتشکده اصفهان یکی از هفت معبدی است که ایرانیان برای هفت ستاره ساخته بودند. او توضیح می‌دهد که «دومین معبد از این قبیل بر فراز کوه مریخ (مارابون) در نزدیکی اصفهان ساخته شد که در آن بت‌ها نگهداری و پرستش می‌شد تا اینکه گشتاسب شاه آیین مجوسی را پذیرفت و بت‌ها را برداشت و محل را به آتشکده تبدیل کرد. این بنا در سه فرسنگی اصفهان و هنوز هم مورد احترام مردم است.

آتشکده های یزد

شگفت یزدان: نزدیک عقدا است و بر کوهی به همین نام ساخته شده است.
ابرکوه: ویرانه های چند دخمه زرتشتی (برج سکوت) هنوز در آن دیده می شود. در جنوب حومه ابرکوه (یا ابرقو) در مجاورت این ویرانه ها می توان بقایای بنای (احتمالاً آتشکده) مشابه آتشکده اصفهان را مشاهده کرد.
هفتادر: این بنا در روستایی به همین نام در نزدیکی عقدا واقع شده است و در اصل «هفت آذر» نامیده می‌شود؛ دوزنگ: نام روستایی در نزدیکی صدرآباد که در قدیم دو آتشکده بزرگ زرتشتی را در خود جای داده است. روستای جدیدی بر روی ویرانه‌های آن ساخته شده است.

دره مهر منطقه زرتشتیها را «بهدین نوشیروان اسپندیار پیر جمشید» تأسیس کرد که به نام مادر و پسرش «شهریار» و «گیو» در سال 1009 تقویم یزدگردی /1630 م بر تخت نشست.

دره مهرنوش واقع در محله دستوران توسط «نوشیروان بهرام هرمزدیار » تأسیس شده است. دره مهر طلّه قدیمی که بانی آن مشخص نیست، بعداً توسط نوادگان «دینیار هرمزدیار» مرمت و تعمیر شد، اما چون زرتشتی در آن زندگی نمی‌کند به ویرانه‌ای تبدیل شده است.

دره مهر یزد و نواحی اطراف آن

ـ انجمن دره مهر واقع در کوچه بیک؛
ـ خرمشاه دره مهر که بانی و سال ساخت آن مشخص نیست. در سال 1256 یزدگردی و 1877 م توسط «شهویر بهمرد» تعمیر شد؛
ـ ویاباد دره مهر، بانی این معبد و سال ساخت آن نیز مشخص نیست. تعمیر آن توسط « اسفندیار کیخسرو ماریا آبادی» در سال 1256 یزدگردی و 1877م انجام شد؛
ـ انجمن دره مهر نرسی آباد؛
ـ انجمن دره مهر قاسم آباد که در 1235 گاهشماری یزدگردی/ 1856 م تاسیس شد؛
ـ اهارستان دره مهر که بانی و سال ساخت آن معلوم نیست؛ این بنا توسط «مهربان اردشیر بهرام» در سال یزدگردی 1236/ 1857 میلادی مرمت شد؛
ـ خیرآباد دره مهر، بانی این معبد و سال ساخت آن نیز مشخص نیست. تعمیر آن توسط «ماه ستی دخت زنج» در سال یزدگردی 1255/ 1876 م. انجام شد؛
ـ انجمن دره مهر کسنویه؛

ـ نصرت آباد دره مهر که توسط «اردشیر مهربان تیرانداز» و اسفندیار کناویه تاسیس شد؛
ـ انجمن دره مهر جعفرآباد که در حدود سال 1200 یزدگردی متبرک شد؛
ـ الله آباد دره مهر توسط «رستم مهربان بزرگ» تأسیس شد که آن را به نام پسرش خردبخش در تقویم یزدگردی 1881/1260 م. بنیان گذاشت؛
ـ علی آباد دره مهر: توسط «اردشیر مهربان فراهی» تأسیس و در مهر 1291 تقویم یزدگری/ 1912 م. افتتاح شد.

ـ چم دره مهر: بانی این معبد و سال ساخت آن مشخص نیست. این بنا توسط نوادگان «سروش گردان گلابی» تعمیر شده است.
ـ مبارکه دره مهر که در سال 1177 یزدگردی/1798 میلادی توسط «اردشیر دادی» متبرک شد و بعداً توسط «مرزبان ظهراب» تعمیر و مرمت شد.

ـ انجمن دره مهر زین آباد: به همت «شهریار تیرانداز» در سال 1200 گاهشماری یزدگردی/1821 م. بنام اهورا ادر رزینیک تاسیس شد؛

 

آتشکده یزدان سروش

بقایای این آتشکده که با سنگ ساخته شده در پیشکوه یزد در نزدیکی علی آباد یافت می شود.

آتشکده موبدان فیروز

ویرانه های این آتشکده امروزه در فراشاه در نزدیکی شهر تفت یافت می شود.

آتشکده بلاسگرد

این آتشکده که امروزه بقایایی از آن وجود ندارد، در محوطه "زرتشتی ها" خارج از شهر یزد قرار داشت. ظاهراً خرابه‌های آن در اثر طوفان‌های شن مکرر، مدفون شده است. بقایای آتشکده ها در بسیاری از شهرهای ایران از جمله محلات، ایذه، چهارمحال بختیاری، پاوه، نطنز، مصلی یزد، هرسین (جنوب شرقی کرمانشاه)، تربت حیدریه، قصرشیرین، خوزستان، مسجد سلیمان، ارومیه کلیبر، بم، کرمان، اردبیل، شوشتر و … یافت می شود.

آتشکده های کرمان

آتشکده شهر کرمان توسط یک پارسی هندی به نام مانکجی لیمجی هاتاریا در سال ۱۲۲۸ یزدگردی با کمک‌های پارسی‌های هند در محل «آتش ورهرام» قبلی ساخته شد. آتشکده محله دولتخانه نیز دویلت «پولاد اسفندیار یزدی» پارسی هندی اهل بمبئی در سال 1370 یزدگردی میلادی بوده و تا به امروز عبادتگاه زرتشتیان بوده است. این آتشکده ها در حال حاضر توسط انجمن زرتشتیان کرمان اداره می‌شود.

دره مهر دولتخانه که بنیانگذار آن « اسفندیار یزدی» اهل بمبئی که در 1270 گاهشماری یزدگردی بر تخت نشست.

دره مهر جوپر که پس از مهاجرت زرتشتیان منطقه رو به نابودی گذاشت.

انجمن دره مهر واقع در قنات غسان که در سال 1235 هجری قمری یزدگردی/1865 هجری قمری توسط مانکجی با کمک‌های انجمن پارسی‌های هند تعمیر شد، اما در پی مهاجرت زرتشتیان آن منطقه به تدریج به ویرانه‌ای تبدیل شد.

آتشکده های شیراز

بر اساس متون منتشر شده از سوی سازمان گردشگری استان فارس، آتشکده های شیراز به شرح زیر است:

1. آذرخش (مسجد سنگی): این آتشکده که دیوارها و ستونهای آن تراشیده شده بود. خارج از کوه، در حدود 7 کیلومتری شهر داراب واقع شده است.

2. آذرجو: آتشکده ای واقع در 12 کیلومتری جنوب غربی شهر داراب و گویا به دستور خود زرتشت ساخته شده است.

3. کنار سیاه: این آتشکده که از قرن پنجم هجری قمری باقی مانده است در فیروزآباد قرار دارد.

4. آتشکده قدمگاه: یکی از معابد آناهیتا که مخصوص بانوان است این آتش را وقف کرده. این معبد در جنوب شهر جهرم واقع شده است.

5. آتشکده پاسارگاد: در 1500 متری محل دفن کوروش در قسمت شرقی دشت مرغاب قرار دارد. طبق اسناد، ایرانیان دوره هخامنشی پروردگار خود را در فضای باز و رو به آتش مقدس پرستش می کردند.

6. کاریان: یکی از سه آتشکده بزرگ ایران در زمان ساسانیان بوده که آتش مقدس آن به آتشکده ای در هند منتقل شده است.

7. (شیراز دره مهر): این دره مهر توسط «اسفندیار بهرام یگانگی» به نام مادرش «مروارید رستم یگانگی» در سال 1333 یزدگردی/1954 میلادی در شیراز تاسیس شد؛

آتشکده باکو

آتشکده باشکوهی در نزدیکی مرز ایران با باکو که آتش آن با گازهای خارج شده از معادن نفت اطراف زنده نگه داشته می شود. زرتشتیان از این منطقه برای مراسم مذهبی خود دیدن می کنند. «بالابلا» نام روستایی در حومه باکو است که گروهی از مردمان آن زندگی می‌کنند که زبانشان آمیزه‌ای از روسی و ترکی است و خود را زرتشتی می‌نامند.

آتشکده های کاشان

یک چهارطاقی در منطقه نیاسر کاشان از ساروج و سنگ مربوط به دوره ساسانی وجود دارد. این آتشکده زرتشتی بازمانده نمونه کاملی از معماری ساسانی است. چهارطاقی دیگری در منطقه خرمدشت کاشان برپاست که شبیه آتشکده نیاسر است.

آتشکده های اراک

در ۱۲ کیلومتری منطقه راهجرد اراک، بقایای آتشکده‌ای متعلق به دوره ساسانی وجود دارد که شبیه چهارطاقی است که در همان دوران در فارس و برخی مناطق دیگر ساخته شده بود. بقایای آتشکده ای متعلق به دوران اشکانیان نیز در نزدیکی شهر خمین یافت می شود.

آتشکده تهران

آتشکده آدریان تهران

این آتشکده توسط جامعه زرتشتیان تهران تحت عنوان مهر آدران با کمک های مالی و هدایای «کیخسرو شاهرخ» در سال 1296 یزدگردی/ 1917 خورشیدی تأسیس شد. اکثر زرتشتیان تهران برای انجام مناسک مذهبی خود به این آتشکده می روند. انجمن زرتشتیان تهران در مجاورت این آتشکده قرار دارد. آدران در خیابان 30 تیر تهران روبروی کلیسای ارامنه تهران واقع است.

آتشکده شاه ورهرام ایزد تهران

این آتشکده که در کوچه شیبانی خیابان امیریه قرار دارد با تلاش و کمک های مالی مرحوم «هرمزدیار بهمنی» در سال 1284 یزدگردی/1905 خورشیدی تأسیس شد و آتش دائمی در این معبد نگهداری نمی شود و فقط در مراسم مختلف مذهبی شمع یا چراغ نفتی روشن می کنند.

آدران رستم باغ و اطراف آن هم تاسیساتی است که توسط رستم گیو تأسیس و در روز ورهرام اردیبهشت ماه 1332 تقویم یزدگردی /1953 افتتاح شد.

آتشکده های تفت

ـ سرده دره مهر که یکی از قدیمی ترین معابد است و بانی و سال ساخت آن مشخص نیست؛
ـ راحت آباد دره مهر: در سال 1287 گاهشماری یزدگردی/1908 م. تقدیس شد؛
ـ باباخندان دره مهر: این معبد در سال 1316 یزدگردی/1937 ش. تقدیس شد؛
«سید عباس دریانی» نقل می‌کند که آتش این دره مهراد از آسمان بر درخت توت در باغی که متعلق به روحانی مسلمان به نام «میرزا اکبر محمد» بود فرود آمد و زرتشتیان با شنیدن آن صدا، آنجا را با تشریفات مذهبی خاص تاسیس کردند؛

ـ انجمن دره مهر عصرآباد که به همت و مساعدت مالی «جمشید خدابخش» در سال 1325یزدگردی/1946 م. تاسیس شد؛
ـ دهنو دره مهر که دیگر وجود ندارد (زیرا هیچ زرتشتی در آن منطقه زندگی نمی کند).

ـ حسن داد دره مهر: بنیانگذار آن «خدایار کیانی مهربان عارف»، «خدایار رستم آفاق»، «مهربان گشتاسب» و «جهانگیر کیخسرو» هستند و آنجا در سال 1338 یزدگردی/1959م. مقدس شد؛

ـ انجمن دره مهر مزرعه کلانتر که در سال 1190 یزدگردی/1811 میلادی تاسیس شده است؛

ـ شریف آباد دره مهر: این آتشکده توسط «خدامراد نوشیروان شریف آبادی» بنیان نهاده شد که وجوه مورد نیاز را از طریق پارسیان بمبئی جمع آوری کرد و آن را با گنبدی بلند و باشکوه در سال ۱۲۳۳ یزدگردی/۱۸۵۴ میلادی ساخت و به کوشش «کیومرث بن کریمداد بن بونار» تعمیر شد.
ـ احمدآباد دره مهر که در هفتاد سال گذشته کارکردی نداشته است. با توجه به گفته «کیخسروجی خانصاحب» مدت‌ها تنها یک خانواده زرتشتی در آن منطقه زندگی می‌کردند.
ـ حسین آباد دره مهر: توسط «رستم خدامراد بامس» تأسیس شد که آن را به نام برادرش جمشید متبرک کرده بود.
ـ آبشاهی دره مهر: توسط «رستم رشید» تأسیس شد اما سال ساخت آن مشخص نیست. دیگر هیچ زرتشتی در آن منطقه زندگی نمی کند و بنابراین معبد کارایی ندارد.

خوزستان

(اهواز دره مهر) که توسط "رشید فریدون" تأسیس شد، این دره مهر در سال 1335 یزدگردی/1956 افتتاح شد.

آتشکده های دیگر

به گفته رشید شاهمردان، با افزایش جمعیت مسلمانان، «زرتشتی‌ها» در خارج از شهر یزد که پیش از این در تصرف زرتشتیان بود ساکن شدند و به تدریج مسلمان شدند و دیگر هیچ زرتشتی در آنجا زندگی نکرد. حدود یک قرن پیش ساکنان مسلمان این منطقه تصمیم گرفتند آتشکده ای را که از زمان های قدیم در آنجا وجود داشت، تصرف کنند. موبدان به این تصمیم اعتراض کردند و به روحانیون مسلمان محل که به عدالت و انصاف معروف بودند مراجعه کردند. روحانیون در پاسخ به درخواست آنان اعلام کردند که دیگر هیچ زرتشتی در این محل زندگی نمی کند و مسلمانان نیازی به آتشکده ندارند. با این حال، اگر حقیقت روحانی در آتشکده شما وجود دارد، آن را برای ما آشکار کنید. موبدان موافقت کردند و پس از عمل به وعده خود، روحانیون متقاعد شدند و آتشکده از نابودی جان سالم به در برد. این آتشکده به «دره مهر بزرگ» معروف است و زرتشتیان مراسم مذهبی خود را در آن انجام می‌دهند.