ارامنه و کلیساهای ارمنی تهران

حوزه ارامنه تهران در سال 1945 تأسیس شد. کلیساهای این حوزه پیش از آن توسط حوزه اصفهان، جنوب ایران و هند اداره می شد. تهران در حال حاضر یکی از مهم‌ترین بخش‌های ارامنه ایران است.

تاریخچه ارامنه تهران

حوزه ی تهران ابتدا به دستور اچمیادزین به صورت موقت تشکیل شد و اسقف وهان تی کنستانتین به ریاست این حوزه به تهران اعزام شد. اما پس از مدتی به اصفهان منتقل شد و اسقف اعظم روبن درامبیان جایگزین وی شد که او نیز چند سال بعد از سمت خود برکنار و سال ها از حوزه تهران بی سرپرست شد.
هیأت حوزه‌ی تهران سه سال پس از تشکیل انتخاب شد. سپس جامعه زنان عاشق کلیسا، یک ساختمان کوچک در کنار کلیسای مریم مقدس تاسیس کرد. در سال 1949 هیئت مدیره جدید انتخاب شد و کمیته‌ای از مجمع عمومی آن اصول حوزه تهران را پیشنهاد کرد که در سال 1951 به تصویب رسید.
هر سه بخش ایران تا سال 1958 از مرکز اچمیادزین پیروی می کردند تا اینکه به مرکز سیسیلیا تغییر یافتند. این حوزه در سال 1960 کار رسمی خود را آغاز کرد و اولین رئیس آن اسقف اعظم آرداک مانوکیان بود که در همان سال به تهران آمد و تا زمان مرگ در 23 مهر 1378 در این سمت باقی ماند. هنگامی که تصمیم به تغییر ساختمان حوزه گرفتند، خیّری به نام مارکار سرکیسیان. زمین را هدیه داد اما او از دنیا رفت، بنابراین پسرانش گورگن و وازگن سرکیسیان کلیسای سنت سرکیس و ساختمان هیئت را بعد از پدر و مادرشان ساختند. این کلیسا در 29 آوریل 1973 توسط خورن اول کاتولیکوس سیسیلیا، مقدس شد.
در ابتدا حوزه تهران، ده منطقه از جمله اراک، قزوین، خرقان، ونک، رشت، انزلی، مشهد، همدان، کرمانشاه، گرگان، ساری، بابل و بابلسر را اداره می کرد.
ونک روستایی در حومه تهران بود که به دلیل تحولات به تهران پیوست. خرقان در اثر زلزله 1936 متروک شد. ارامنه همدان و کرمانشاه در زمان جنگ ایران و عراق به شهرهای دیگر کوچ کردند. در هر یک از شهرهای اراک، رشت و انزلی یک کلیسا و یک مدرسه ارامنه فعال وجود دارد. در قزوین و مشهد فقط کلیسا دارند و در روستای قروق نزدیک شهر گرگان محل عبادت وجود دارد. در ساری و بابل و بابلسر کلیسا و مدرسه ای وجود ندارد.
در حال حاضر ریاست شورای خلیفه‌گری ارمنی‌های تهران را «روبن کاراپتیان» بر عهده دارد.

جمعیت ارامنه تهران

بعد از جنگ جهانی دوم حدود بیست هزار ارمنی در محله وحیدیه اسکان یافتند. جمعیت ارامنه تهران نیز جهشی دیگر ناشی از حرکت ارامنه خرقان بود که پس از زلزله 1963 زادگاه خود را ترک کردند. نیاز به یک کلیسای جدید، جامعه جهانی کلیساها را تشویق کرد تا کلیسای مترجمان مقدس (Surp Targemanchats) را تأمین مالی کند. کلیسای سنت گریگوری در مجیدیه و کلیسای سنت وارطانیان در حشمتیه و معبد صلیب مقدس (سورپ خاچ) در باشگاه ورزشی آرارات در سال‌های بعد ساخته شدند.
تهران امروز بیشترین جمعیت ارمنی را در ایران دارد. در دهه 60، ارامنه دارای 16 مدرسه با بیش از 5 هزار دانش آموز ثبت نام شده بودند. بیشتر این مدارس متعلق به حوزه تهران و برخی دیگر متعلق به ارامنه کاتولیک، کلیسای انجیلی و مؤسسه خیریه عمومی ارامنه است.
دختران و پسران ارمنی پس از انقلاب اسلامی ایران در مدارس خاصی از هم جدا شدند. وزارت آموزش و پرورش ایران حقوق معلمان و کارمندان دولتی این مدارس را پرداخت می کند و اجازه داده است در طول هفته چند ساعت تدریس مذهبی و ادبی ارمنی برگزار شود. این مدارس با بودجه دولتی و کمک های مالی توسط هیات رهبری، والدین و کمک های مالی اداره می شوند.
در سال 1961 هیأت روحانیت تهران دوره عالی زبان ارمنی را برای آموزش بهتر معلمان ارمنی راه اندازی کرد. پس از چند سال وقفه دوره در سال 1360 مجدداً شروع شد. رشته زبان ارمنی در سال های 78-1346 در دانشگاه تهران فعال بود اما در سال 1358 متوقف شد. در سال 1374 رشته زبان و ادبیات ارمنی در دانشگاه آزاد اسلامی ایجاد شد.
ادبیات ترجمه در اواخر قرن نوزدهم آغاز شد و برخی از بهترین آثار ادبیات فارسی به ارمنی ترجمه شد. هوانس خان مشیان (سیاستمدار و مترجم) و هاسپ میرزاییان توانستند به عنوان پیشتازان این رشته نام برده شود. محققان ایرانی برای منابع ارمنستان احترام زیادی قائل هستند و برای آنها ارزش زیادی قائل هستند. آثار آهارونیان، شانت، رانی، شیروان زاده و تومانیان بوده است از سال 1910 ترجمه شده است. تاریخ خورناتسی در دهه 1950 ترجمه شد. برخی ارمنی ها دارند فعالیت در تئاتر، نقاشی، منبت و سینمای ایران را آغاز کرده و همچنان در این زمینه ها مشغول به فعالیت هستند.
کمیته های ادبی ارمنی، روزنامه ها و نشریات ماهانه برای اولین بار در دهه 1920 دیده شدند. تاکنون هشتاد نشریه ارمنی در تهران منتشر شده است. تقویم های ارمنی رفیع، نایری و گانتق سال هاست که در تهران منتشر می شود.
ارامنه تهران دارای کلینیک، باشگاه ورزشی آرارات، مهدکودک و کمیته های مختلف فرهنگی، ورزشی و خیریه به همراه دو قبرستان هستند. قبرستان قدیمی در محله دولاب و گورستان جدید برستان در جاده خاوران.
ارامنه کاتولیک و کلیسای انجیلی مؤسسات خود را در تهران دارند. تعداد قابل توجهی از ارامنه تهران کارمندان دولتی، پزشکان، وکلا، معلمان و صاحبان یا سهامداران شرکت ها و موسسات تجاری هستند.

کلیساهای شهر تهران

بر خلاف کلیساهای آذربایجان و اصفهان، کلیساهای تهران از نظر تاریخی قابل توجه نیستند و قدیمی ترین آنها تنها به سال 1975 برمی گردد.

کلیسای سورپ جورج

کلیسای گئورگ مقدس در تهران؛ خیابان حنیف نژاد، میدان وحدت اسلامی (میدان دروازه قزوین سابق)، بازارچه قوام الدوله، کوچه کلیسا قرار دارد.

بنای اولیه این کلیسا توسط دو تن از ارامنه ساکن آن محله به نام های هوسپیان و استپانیان به صورت محراب کوچک جهت انجام مراسم دینی ارامنه ساخته شده است.
از دیرباز در روز عید گئورگ مقدس، مقارن با اولین روزهای مهرماه، زائران بسیاری جهت زیارت به این کلیسا آمده و چندین روز مراسم مذهبی در این محل برگزار می گردد.

اتاقهای موجود در اطراف حیاط این کلیسا از سالیان پیش به اقامت سالخوردگان بی سرپرست ارمنی اختصاص یافته است، که تحت نظر شورای خلیفه گری ارامنه تهران و انجمن خیریه بانوان ارمنی وبا کمکهای مردمی اداره می گردد.

این مکان مقدس در سال 1835 به یک کلیسای تبدیل شد و در سال 1882 بازسازی شد. اعتقاد بر این است که این نام به نام فرمانده شجاعی است که برای گسترش مسیحیت در سال 303 به شهادت رسید. مراسم دعا در این کلیسا سالانه در روز سنت جورج برگزار می شود.
جامعه عاشق کلیسا در سال 1907 جامعه ای از زنان وارسته ارمنی را تشکیل داد.

کلیسای مریم مقدس

کلیسای مریم مقدس از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی تهران است که در سال ۱۳۲۴ خورشیدی (۱۹۴۵ میلادی) با هزینه شخصی فردی خیر به نام رومان عیسی یان بنا شد. این کلیسا اولین کلیسا جامع ارامنه تهران به شمار می‌آید و تنها کلیسای جامع بین سال‌های ۱۳۴۲ خورشیدی (۱۹۴۵ میلادی) تا ۱۳۴۹ خورشیدی (۱۹۷۰ میلادی) در پایتخت بود. امروزه کلیسای مریم مقدس علاوه بر محل اجرای مراسم‌های مذهبی، میزبان بازدیدکنندگان نیز است

مردم تهران در دهه 1930 به سمت شمال شهر حرکت کردند و تازه واردان در اطراف مدرسه کوشش در خیابان جمهوری مستقر شدند سپس انجمن ارامنه تصمیم به ساخت کلیسایی با گنجایش 1200 نفر گرفت. سرانجام کلیسا کامل شد و در سال 1945 مریم مقدس نامگذاری شد و توسط گر جین کاتالیکوس Gare Gin Cathalicos مقدس شد.

کلیسای سنت تادئوس بارتوقیمئوس مقدس

کلیسا به نام دو حواری مسیح است. بنای آن را ده خانواده ارمنی معروفی که توسط فتحعلی شاه برای شیشه‌کاری کاخ‌هایش به تهران آورده بود، ساخته شد. سرمایه‌گذاران اصلی دو ارمنی به نام‌های استاد خاچیک و استاد هارتون بودند که در ورودی کلیسا به خاک سپرده شدند. در داخل حیاط و بالکن قبور چهره های خارجی از جمله اسکندر، ولیعهد گرجستان، سفیران و چهره هایی از انگلستان، فرانسه و روسیه وجود دارد. مراسم قربانی و عشای ربانی هر ساله در روز سنت تادئوس بارتوقیموس برگزار می شود که بسیاری از ارامنه تهران در آن شرکت می کنند. در سال های اخیر مراسم مذهبی در اولین جمعه هر ماه در این کلیسا برگزار می شود.

کلیسای سورپ تارگمانچاتس

کلیسای تارگمانچاتس مقدس (به ارمنی: Սուրբ Թարգմանչաց եկեղեցի) یا کلیسای مترجمان مقدس در تهران،خیابان تهران نو، خیابان وحیدیه کوچه مدرسه ارامنه واقع و در سال ۱۹۶۸ میلادی ساخته شده‌است.

حدود بیست هزار ارمنی از سال 1945 در وحیدیه زندگی می‌کنند. آنها برای مراسم مذهبی خود به کلیسای مریم مقدس می‌رفتند، زمانی که خرقان در اثر زلزله ویران شد، کلیساهای شورای جهانی شش هزار متر مربع زمین در وحیدیه خریداری کردند و با جامعه ارامنه همکاری کردند. تا برایشان خانه بسازند. آنها همچنین این کلیسا را ​​در سال 1968 ساخته اند که توسط رهبر مذهبی ارامنه تهران مقدس شد.

کلیسای سورپ سرکیس

بودجه کلیسا توسط مارکار سرکیسیان تامین شد که پس از همسرش هزینه های آن را پرداخت کرد. مارکار در حین ساخت و ساز از دنیا رفت و پسرانش گرگن و وازگن این کلیسا را ​​به افتخار پدرشان در کنار عمارت تهران افتتاح کردند. ساخت و ساز در ماه مه 1964 توسط تدارکات مذهبی خاصی آغاز شد و در سال 1970 به پایان رسید. مراسم بزرگی برای تقدیس توسط خورن اول، رهبر مذهبی ارامنه کاتولیکوس سیلیسیا برگزار شد.

این معماری شبیه به سایر معماری های سنتی است و بزرگترین کلیسای تهران و شاید ایران است.

تنها قبر این کلیسا متعلق به اسقف اعظم مانوکیان در سالهای 1931-1999 است که به مدت 40 سال رهبری حوزه تهران را بر عهده داشت. این کلیسا در سال 2000 بازسازی شد.

کلیسای گریگور لوساووریچ مقدس

کلیسا در تهران، منطقه مجیدیه، خیابان شهید همایی (شانزده متری دوم)، کوچه جمشید رویان واقع است.

ساکنان مجیدیه زمین را اهدا کردند. در 14 ژانویه 1938 توسط اسقف اعظم آرداک مانوکیان تقدیس شد. گنبد بلند در مقایسه با سایر کلیساهای ایرانی از ویژگی های این کلیسا است.

طرح کلیسا و ابعاد گنبد آن شباهت بسیاری به کلیسای هریپسیمه مقدس (واقع در شهر اجمیاتزین ارمنستان) دارد.

کلیسا توسط هیئت امناء منتخب شورای خلیفه گری ارامنه اداره می گردد.

کلیسای وارطان مقدس

کلیسای وارطان مقدس (ارمنی: Սրբոց Վարդանանց Եկեղեցի) کلیسایی است که در سال ۱۹۸۶ در تهران بنیانگذاری و در سال ۱۹۸۷ به عنوان کلیسای حواری ارمنی تدهین شد. کلیسای سنت وارطان آخرین کلیسای ارمنی یا مسیحی است که در ایران ساخته شده‌است.

حشمتیه یکی از مراکز ارامنه در تهران است. در ابتدا از سالن یک خانه اجاره ای برای نماز استفاده می کردند. این سالن در سال 1967 در آتش سوزی تخریب شد و کلیسا بعداً توسط جامعه جهانی کلیساها با همکاری هیئت مدیره مدرسه سرکیسیان بازسازی شد و در سال 1986 به عنوان کلیسای سنت وارطان مقدس شد.