مناسبت‌های مذهبی مندائیان

تقویم

مندائیان دارای تقویم خاص خود هستند. البته این تقویم شباهت‌های بسیاری با تقویم عیلامیان و بابلیان دارد و تفاوت‌های ساختاری آن بسیار جزئی است. این تقویم سه مبداء متفاوت دارد:
اولین و قدیمی ترین مبدا مربوط به هبوط آدم از بهشت است. مطابق این تقویم، سال ۱۴۰۰ شمسی معادل ۴۴۵.۳۸۹ مندائی است.
مبدا دیگر این تقویم طوفان نوح است.
مبدا سوم تقویم مندائیان، میلاد «یحیی تعمید دهنده» است که معادل تقویم میلادی است، چون طبق روایت‌ها، یحیی تعمید دهنده تنها شش ماه بزرگتر از مسیح است.
سال نو مندائی در اواخر تیرماه (سی و یکم تیر) تا اوایل مرداد ماه (دوم یا سوم مرداد) شروع می شود و اولین ماه مندائی «دولا» یا دلو نام دارد و از این رو بسیاری تقویم مندائی را تقویم «دلوی» می دانند. ماه‌های ایشان ۳۰ روزه است و دارای ۱۲ ماه هستند. پنج روز باقیمانده نزد مندائیان معروف به «پنجه مقدس» است. مندائیان در روزهای پنجه مقدس به برگزاری مراسم مذهبی مبادرت می ورزند.
مندائیان، همانند مسیحیان روزهای یکشنبه را روزهای مقدس و تعطیل می شمارند. نخستین ماه مندائی همزمان با ماه «نیسان» رومی که معادل اردیبهشت ماه می‌شود، است. نام ماه‌های مندائیان به قرار ذیل است:

 

تقویم مندایی

نام ماه	معنای نام	معادل تقریبی (شمسی)	تعداد روز
دولا / دلو	ظرف	مرداد - سال نو مندائی	سی روز
تونا / نونا	ماهی	شهریور	سی روز
امبرا	گوسفند	مهر	سی روز
تورا	گاو	آبان	سی روز
صلمی (تامی)	بت	آذر	سی روز
سرطانا	خرچنگ	دی	سی روز
اریا	دد	بهمن	سی روز
شملتا (سنبله)	سنبل / خوشه	اسفند	سی روز

   
پنچه مقدس

نام ماه	معنای نام	معادل تقریبی (شمسی)	تعداد روز
قینا / قنیا	نی	فروردین	سی روز
ارقوا / عرقب	عقرب	اردیبهشت	سی روز
هیطا / هطیا	گندم	خرداد - عید میلاد یحیی	سی روز
گدیا	بز	تیر	سی روز

          
مناسبت‌های مذهبی

مندائیان دارای ۹ مناسبت جداگانه هستند. این مناسبت‌ها بین یک روز تا پنج روز به درازا می‌انجامد. همچنین این مناسبتها به دو دسته «مبارک» و «نحس» دسته بندی می‌شوند.
بر طبق این تقویم، نه روز مبارک و نه روز نحس در تقویم مندائیان وجود دارد. مندائیان تنها در روزهای اعیاد اصلی به ذبح قربانی که همراه با مراسم تعمید است می پردازند و همینطور تنها در روزهای نحس به روزه‌های سنگین می پردازند و از خوردن پرهیز می‌کنند. در روزهای روزه‌داری، آشامیدن آب یا چای منعی ندارد.

روزهای نحس و مبارک

مندائیان دارای ۹ مناسبت جداگانه هستند. این مناسبت‌ها بین یک روز تا پنج روز به درازا می‌انجامد. همچنین این مناسبتها به دو دسته «مبارک» و «نحس» دسته بندی می‌شوند.
بر طبق این تقویم، نه روز مبارک و نه روز نحس در تقویم مندائیان وجود دارد. مندائیان تنها در روزهای اعیاد اصلی به ذبح قربانی که همراه با مراسم تعمید است می پردازند و همینطور تنها در روزهای نحس به روزه‌های سنگین می پردازند و از خوردن پرهیز می‌کنند. در روزهای روزه‌داری، آشامیدن آب یا چای منعی ندارد.

 

عید بزرگ (دهواربا)

 

این عید که معروف به «عید بزرگ» نیز می باشد، مصادف با اول ماه دولا، معادل دوم/سوم مرداد ماه است. ماه دولا اولین ماه سال نو حساب می‌شود که برابر با ماه مرداد است. به عقیده مندائیان در این روز، گناهان حضرت آدم بخشیده شده است. مندائیان در این روز به ذبح گوسفند می پردازند و سعی می کنند که تمام این روز را بیدار بمانند. ایشان قبل از سال نو، اقدام به خانه‌تکانی کرده و خانه خود را پاک می کنند، و غسل تعمید می‌دهند. ایشان از عصر روز آخر سال تا ۳۶ ساعت پس از سال دید از خانه خارج نمی‌شوند و دید و بازدیدها را در روز دوم ماه دولا شروع می کنند.

عید فل

این روز، مصادف با روزی شناخته می شود که فرشته طبیعت، درختان و باغ‌ها را پدیدار کرد و زمین حاصلخیزی برای رویش آنها ایجاد کرد. این روز، هر چند جزو اعیاد اصلی مندائیان نیست اما همواره در اولین روز ماه تورا، که برابر با اول آبان ماه است، گرامی داشته می‌شود. در این روز، مندائیان روزه خفیفی می‌گیرند بدان معنا که تنها به خوردن خرما و کنجد و دیگر محصولات نباتی روی می‌آورند.

عید دهوحونینا (عید کوچک)

این عید همزمان هجدهم ماه تورا که مصادف با هفدهم آبان ماه است گرامی داشته می‌شود. این روز جزو اعیاد اصلی مندائیان است و به مناسبت آغاز استخراج و استفاده از محصولات نباتی جشن گرفته می‌شود. مندائیان بر آنند که در این عید بوده است که یکی از فرشتگان خداوند، هیبل زیوا، (جبرئیل) به خلقت در روز زمین دست زد. ایشان معتقدند که این فرشته در تاریخ اول ماه تورا زمین را از حالت گداختگی و مذاب خارج کرده است و در تاریخ هجدهم ماه تورا اولین محصولات نباتی به بار آمد. از این رو است که مندائیان در این عید با ماست، برنج و خرما از مهمانان خود پذیرایی می‌کنند.

یوم کیپور (روزه بزرگ برای بخشش گناهان)

مصادف با روز دهم ماه تیشری، آغاز سال یهودی است. معنای لفظی واژه کیپور به معنای کفاره و بخشایش گناهان است. این روز، روزی است که حضرت موسی، پس از چهل روز که به بالای کوه سینا برای دریافت مجدد دو لوح از تورات رفته بود، با در دست داشتن الواح ده فرمان به میان قوم خود باز می‌گردد. این الواح، نشانگر بخشایش قوم بنی‌اسرائیل در نزد پروردگار بوده است. این روز، به مثابه نقطه اوج برای بخشیده شدن گناهان و جلب رضایت پروردگار در نظر گرفته می شود. یهودیان قبل از غروب آفتاب روز قبل از یوم کیپور، تا فردای شب آن، یعنی به مدت بیش از ۲۴ ساعت، از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند تا از این طریق بتوانند خود را از هر قید و بندی آزاد کنند، با عوالم روحانی پیوند بیابند و گناهانشان مورد بخشش پروردگار قرار گیرد. یهودیان معتقدند که در روز کیپور است که سرنوشت یک سال بعد آنان رقم خواهد خورد. از این رو در این روز کار کردن ممنوع است. افراد یهودی از یکدیگر بابت اشتباهاتی که انجام داده‌اند طلب بخشش می‌کنند زیرا عقیده بر آن است که در این روز گناهان انسان نسبت به خالق بر اساس توبه بخشیده می‌شود اما گناهان انسان‌ها نسبت به یکدیگر بر اساس طلب بخشش از یکدیگر است که بخشیده می‌ شود.

عاشوریه

این عید مترادف با پایان طوفان نوح است که همواره مصادف با عید روز اول ماه سرطانا خواهد بود. مندائیان بر این باور هستند که طوفان نوح پس از یازده ماه سرگردانی کشتی بر روی آب در نهایت در چنین روزی بر زمین نشست. در چنین روزی مندائیان غذایی چون حلیم را درست می‌کنند. همچنین ایشان غذایی برای اموات درست می کنند که معروف به لوفانی است. مندائیان با طلب آمرزش برای افرادی که در طوفان نوح از بین رفتند، خود را تسلی می‌دهند و به آرامش می‌رسانند.

پنجه نحس

مندائیان در روزهای واپسین ماه شملتا (سنبله) که برابر با ۲۵ تا ۲۹ اسفند ماه می شود، به روزه می‌پردازند. مراسم تعمید در این روزها برگزار نمی‌شود و همچنین ذبح قربانی نیز صورت نمی‌گیرد. در این روزها همچنین هیچ گونه عقد و عروسی‌ای برگزار نمی شود.

عید دهوپروانایا (عید پنجه)

این عید در میان مندائیان به عید پروانایا معروف است و همچنین به عید پنجه نیز شناخته می‌شود. این عید که پنج روز به طول می انجامد، از پایان ماه شملتا (سنبله) تا شروع ماه قینا ادامه دارد و همزمان با عید نوروز شمسی و اوایل فروردین ماه است. این پنج روز نزد مندائیان بسیار مهم و با اهمیت شمرده می‌‌شود و از این رو است که در تقویم مندائی این پنج روز به صورت جداگانه‌ای، در کنار ۳۶۰ روز (که حاصل ۱۲ ماه ۳۰ روزه است) یک سال را تشکیل می‌دهند.
نام و جایگاه این پنج روز که عبارتند از «انوش اثرا»، «شیشلام ربا»، «یوخاشارکنه»، «نابوت زیوا»، «یهرام ربا»، آنقدر والاست که از نظر مندائیان این روزها، جزو ایام عمر حساب نمی‌شود.
در این روزها، مندائیان نذر و قربانی‌های زیادی انجام می‌دهند. حیوانی که در این ایام قربانی می‌شود کبوتر است که گوشت پخته آن به همراه نان، کشمش و گردو خورده می‌شود. مندائیان همچنین در این ایام غسل تعمید می‌گیرند و غذایی مخصوص اموات درست می‌کنند که «لوفانی» نامیده می شود. این ایام مملو از ایام شادمانی و سرور برای مندائیان است. ایشان معتقدند که در این ایام هر دعای خالصی که خوانده شود اجابت می‌شود.

دهودیمانه

این عید مصادف با میلاد «یحیی تعمید دهنده» است و مصادف با روز اول ماه هیطا (خرداد ماه) است. مندائیان در این روز تعمید می‌کنند و به جشن و شادمانی می‌پردازند.

روز نحس

این روز، دقیقا روز بعد از میلاد یحیی است و روزی نحس حساب می‌شود. طبق تاریخ مندائی در این روز، ماموران نماینده امپراتوری روم در اورشلیم به دنبال کودکی می‌گشتند که تازه به دنیا آمده است و از این رو بیش از صد کودک را از بین بردند. در این روز، مندائیان روزه سنگین می‌گیرند و مراسم غسل تعمیدی نیز صورت نمی‌گیرد.

مراسم تعمید

ایشان به صورت منظم در روزهای یکشنبه، در آب جاری تعمید می کنند. مندائیان به این آب جاری که در آن به انجام مناسک می پردازند، «یردنه» می گویند. این سنتی دیرین است که از زمان یحیی تعمید دهنده اجرا می شده است. مندائیانی که در ایران هستند، عمدتا در فصولی که هوای بهتری وجود دارد در روزهای یکشنبه در آب رود کارون تعمید می‌شوند. لباس چنین مراسمی، لباس کتان سفید رنگ است و خانم ها و آقایان، همگی، چنین لباسی را می پوشند. برخی لباس ایشان را مشابه لباس دشداشه عربی می دانند که لباسی بلند و سفید رنگ با همراه عمامه ای سفید است. مندائیان در حین مراسم تعمید، عصایی از جنس درخت زیتون در دست خود می گیرند.
انجام مراسم تعمید برای برخی ضروری است؛ از جمله:
زنی که بچه‌ای را به دنیا آورده است، یک ماه پس از تولد باید خود را در آب غسل دهد؛
همینطور بچه نوزاد که شش ماه، یک سال و دو سال دارد باید در آب غسل داده شود؛
پسر و دختری که می‌خواهند ازدواج کنند نیز باید در آب غسل داده شوند.
فردی که دچار گرفتاری می‌شود و مشکلی برای او پیش می‌آید؛
افرادی که تابوت را حمل می‌کنند، باید پس از حمل تابوت غسل کنند؛
در جشن‌های دینی، مندائیان باید خود را غسل دهند؛
انجام مراسم غسل از طریق فردی روحانی صورت می‌گیرد که باید تا زانو در کنار فردی که می‌خواهد غسل بگیرد در آب ایستاده باشد و آب روان رود را بر او بریزد. در حین چنین اعمالی، روحانی نام دینی فردی که خواهان انجام غسل است را می‌پرسد و از او می خواهد که آیاتی را که او بیان می‌کند، تکرار کند.

نماز و نیایش

ایشان در روز سه بار نماز می‌خوانند و قبله خود را به سمت شمال در نظر می‌گیرند. مندائیان شمال جغرافیایی را نمادی می‌دانند از محل عرش خداوند و عالم نور و روشنائی. نماز ایشان به صورت ایستاده خوانده می‌شود و رکوع و سجده ندارد. نماز صبح در هنگام روشنائی صبح و در هنگام طلوع آفتاب، نماز ظهر در زمان یک ساعت بعد از ظهر، و نماز غروب در هنگام غروب آفتاب خوانده می‌شود. متن نماز مندائیان در هر کدام از این سه نماز با یکدیگر متفاوت است ولی همگی دال بر یکتائی خداوند، شهادت دادن به حی بودن خداوند، تکبیر گفتن به فرشتگان و … است. نمازهای مندائیان دارای قسمتهای مختلفی است که به هر قسمت «بوثه» گفته می‌شود.
برای خواندن نمازها، وضو گرفتن واجب است. این وضو دارای مراحل متوالی و مختلفی است که شامل شستن دست‌ها، صورت، پیشانی، گوش‌ها، زانو، ساق پا و … است.
در آئین مندائی همچنین دعاها و نیایش‌هایی وجود دارد که افراد توصیه شده‌اند آنها را قبل از خواب و همچنین قبل از سحر بخوانند. این دعاها اجباری نیستند.

ازدواج

مندائیان مراسمی خاص برای ازدواج دارند که در کتاب قلوستا به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است اما طلاق را جائز نمی‌دانند. یکی از مناسک مربوط به ازدواج در میان ایشان این است که عروس و داماد باید قبل از ازدواج تعمید داده شوند. پس از انجام غسل، دختر و پسر به خانه‌ای می روند و ازدواج ایشان باید توسط فردی روحانی که نقش عاقد دارد انجام شود. ازدواج‌ها را تنها یک «گنزورا» می‌تواند انجام دهد که بالاترین رتبه دینی در مندائی است.
عروس و داماد در حین مراسم عروسی، آیاتی را باید تلاوت کنند که فرد روحانی از ایشان می‌خواهد. همچنین ایشان باید انگشتری که به ایشان داده می‌شود را به دست کنند. روحانی همچنین از عروس می‌خواهد که آب، و غذایی که از فندق، کشمش سیاه و بادام است را بخورد. در این مراسم که پدر عروس و داماد هم حضور دارند، از ایشان کسب رضایت می‌شود.

روزه

مندائیان در هر سال، سی و چهار روز را روزه می‌گیرند. برخی از این روزه‌ها روزه‌ی خفیف است بدان معنا که مندائیان تنها از خوردن و نوشیدن برخی از اقلام خوراکی در این روزها خودداری می‌کنند و برخی دیگر «روزه سنگین» است که به معنای خودداری از خوردن و نوشیدن تمامی اقلام خوراکی در طی روزهای مذکور است. این روزه‌ها بر طبق تقویم مندائی به قرار ذیل است:

مراسم دفن

مندائیان آداب خاصی برای دفن مردگان دارند. این مراسم باید توسط روحانی و یا روحانی اعظم صورت بگیرد. مراسم «فاتحه خوانی» بخشی از مراسمی است که برای افرادی که زمان مرگشان فرا رسیده است و قبل از غسل دادن ایشان باید انجام شود. وقتی اطرافیان فرد پیری که می‌دانند او در حال فوت شدن است، از چنین وضعیتی مطلع می‌شوند، باید برخیزند و به او آب بنوشانند، لباس او را در بیاورند و لباس «رستا» که سفید رنگ است به او بپوشانند. همچنین ایشان صورت آن فرد را به سمت شمال قرار می‌دهند. این اقدامات صورت می‌گیرد تا زمان جدایی روح از بدن، روح پاک شده باشد.
هنگامی که فرد فوت می‌شود، افرادی که او را حمل می‌کنند، که «حلال» نام دارند، فرد فوت شده را بر روی چوب قرار می‌دهند و دور تا دور ایشان را در نی می‌پیچند و با بند نخ که از درخت خرما تهیه می‌شود آن را می‌بندند و سپس در خاک، دفن می‌کنند. افرادی که در مراسم دفن شرکت می‌کنند بهتر است که لباسهای سفیدی بپوشند. در حقیقت، مندائیان تلاش می‌کنند که در مراسم و آئین‌هایشان، و همینطور در زندگی روزمره خود، بیشتر لباس‌های به رنگ سفید بپوشند. این امر به این دلیل است که پنداشته می شود که لباس سفید نمایانگر نور و روشنایی است و از این رو باید در زندگی روزمره جاری و در جریان باشد. در هر کدام از بخش‌های این مراسم، دعاهای متفاوتی برای فرد متوفی خوانده می‌شود.
قبل از آنکه فرد میت در زمین قرار داده شود افراد نماز میت را سه بار برای او می‌خوانند و پس از آنکه فرد میت در زمین قرار داده شد هم افراد پیرامون او سه بار نماز میت را می‌خوانند.

 

جدول روزهای مبارک و نحس

 

نام عید	تعداد روز	نحس/مبارک
عید بزرگ (دهواربا)	یک روز	مبارک
شیشان	دو روز	نحس
عید فل	یک روز	مبارک
دهوا حنینا	یک روز	مبارک
عاشوریه	یک روز	مبارک
پنج روز نحس	پنج روز	نحس
عید پروانایا	پنج روز	مبارک
عید میلاد یحیی	یک روز	مبارک
روز نحس	یک روز	نحس

                 
روزه

تقویم مندایی	معادل تقریبی (شمسی)	نوع روزه
اول تا پنجم ماه دولا	دوم تا ششم مرداد	روزه خفیف
ششم تا هفتم دولا	هفتم و هشتم مرداد	روزه سنگین
هشتم تا ۱۴ دولا	نهم تا پانزدهم مرداد	روزه خفیف
بیست و دوم دولا	بیست و سوم مرداد	روزه خفیف
بیست و پنجم نونا	بیست و پنجم مرداد	روزه خفیف
یکم تا چهارم تورا	سی‌ام مهر تا چهارم آبان	روزه خفیف
نهم، پنجم و بیست و سوم سرطانا	هشتم، چهاردهم و بیست و دوم دی	روزه خفیف
بیست و ششم تا سی سنبله	بیست و پنجم تا بیست و نهم اسفند	روزه سنگین
یکم قنیا	ششم فروردین	روزه خفیف
دوم هطیا	چهارم خرداد	روزه سنگین
بیست و هشتم و بیست و نهم گدیا	بیست و سوم و بیست و چهارم تیر	روزه خفیف